Оқулық. Алматы, 518 бет
Аурудың табиғи ошағының құрылымы
жүктеу/скачать 26,67 Mb. Pdf көрінісі
|
Індеттану кітап
- Бұл бет үшін навигация:
- ТабиҒи ошақтардың негізгі түрлері.
| Аурудың табиғи ошағының құрылымы.
Табиғи ауру ошағының шеқ- арасын мейлінше дэлірек анықтау қажет. Табиғи ошақ ретінде сол аурудың қоздырушысы айналымда болатын ең шағын аймақты қабьшдайды. Бүл ай- мақта ауру қоздырушысы басқа жақтан экелінбей-ақ мейлінше үзак уақыт өсіп-өніп, өзінің тіршілігін сақтай алады. Табиғи ошақтың құрамына кіретін аймақ үш түрлі іалқапқа бөлінеді. Бірінішісі, түрақты түрде аурудан сау емес алқап, онда ауру қоздырушысы- ның сақталып, өсіп-өнуіне жағдай мейлінше қолайлы болады. Бұл алқапта қоздырушы микроб өзінің өсіп-өнуіне қажетті жануарларға беріліп, табиғи айналымда болып, індет процесіңің үздіксіз өрістеуіне қатыса алады. Екің- шісі, ауру қоздырушысының оқтын-оқтын уақытша ғана тарауыңа мүмкіндігі бар алқап. Үшінші алқап, әр уақытта аурудан таза болатын, қоздыруіііының иесі мен тасымалдаушысының тіршілігі үшін қолайлы жағдай жоқ аймақ. Бірінші түрақты түрде аурудан таза емес алқапты ауру ошағының ядросы (мәйегі) деп атайды. Аурудың өршіген сәттерінде қоздырушы микроб ошақ ядросынан оны қоршаған екінщі алқапқа берілуі мүмкін. Осыңың нәтижесінде табиғи ошақтын шекарасы да өзгеріп тұрады. Ошақтың ядросын мөлтек ошақ (микроошақ) немесе қарапайым (элементарлық) ошақ деп те атайды. Практикада ауру ошағының ядросын анықтау маңызды рөл атқарады. Мысалы, кең даладағы кеміруші жануарлар арқылы қалыптасқан табиғи ошақтардың ядросы негізінен сол далада кезігетін көлшік немёсе басқа да су көзі болып табылады. Аурудың тасымалдаушылары негізінен сол көлшіктің маңына шоғырланады. Осы мөлтек ошақтың шекарасын дэл анықтап, ауру таратушы зиянкестермен күресті нактылы сол алқапта жүргізсе, аз шығынмен үлкен нэтижеге жетуге болады. ТабиҒи ошақтардың негізгі түрлері. ¥ зақ эволюциялық дамудың нэтижесінде қалыптасып, адамның эрекетінен тәуелсіз сақталып тұрған ауру ошақтарын аутохтопды деп атайды. Аутохтонды ошақта індет процесін тек қана жабайы жануарлар сақтап түрады. Жедел қарқынмен адамның табиғи ортаны шаруашылық айналымына тартуына байланысты ондай табиғи ошақ- тар бара-бара азайып келеді. Қазіргі уақытта ондай аймақгардан антропур- гиялыц ошацтар басым. Бұл ауру ошақтарында бүрынғыдан; қалыптасқан індет процесіне үй жануарлары да қатыса бастады. Ауру қоздырушы паразит өзінің тоғышарлық ауқымын кеңітіп, үй жануарларын да игеріп алады. Үй жануарлары ауру қоздырушысының уакытша иесі болып қана коймай, кей ж ағдай да инф екция қозды руш ы сы ны ң бастауы на айналы п, енді ж абайы 61 жануарлардың өзіне ауру жұқтыра бастайды. Ет қоректілердің обасы осы- лайша үй жануарлары ит пен қолда өсірілетін терісі бағалы аңдардан жабайы түлкі, қарсақ сияқты аңдарға жүғады. Ауыл шаруашылық малдарынан ау- сылды жұқтырған жабайы жұптұяқты жануарлар (кйік, елік) уақьітша аусыл вирусының қорламасына (резервуарына) айналады. Көптеген сүтқоректі жануарлар, қүстар жэне буын аяқтылар адам меке- нінде немесе адамға жуық ортада тіршілік етуге бейімделген. Бұндай тіршілік иелерін синантроптар деп атайды. Ал осындай синантроптар елді мекендер төңірегінде ауру ошағын тудырады. Ондай ошақты синантроптъщ деп атай- ды. Кёй жерде бір алқаптың өзінде бір уақытта бірнеше аурудың ошағы қа- тарынан кездеседі. Мұндай табиғи ошақтарды қабаттасңан деп атайды. Тышқан тектес кемірушілердің бір ортаға шоғырлануынан туляремия, лепто- спироз және Қу-қызбасының қабаттасқан ошақтары кездеседі. Егер ауру қоздырушы микроб жануарлардың бірнеше түрлерінің арасын- да тараған болса, сондай неше алуан жануарлар қалыптастыратын табиғи ошақты шашыранды деп атайды. Мысалы, тышқан, егеуқұйрық. ондатра, қоян, т.б. аңдар табиғатта листериоздың шашыранды ошағын қалыптасты- рады. Аурудың жылжымалы ошағы да болуы мүмкін. Ондай табиғи ошақтар ауру қоздырушысын таратушылардың орын ауыстыруы нәтижесінде пайда болады. Құстар алып жүретін жэне тарататын аурулардың (орнйтоз, құс тымауы) осындай ошақтары кездеседі. Әсіресе жыл құстары алыс жерлерге ұшуына байланысты ауру ошағының орын ауыстыруына қолайлы жағдай тудьфады. Мал қораларында мекен ететін егеуқүйрықтар мен тышқандар жаз- да егінді алқапқа кетіп, күзде қайтадан фермаға оралуы Ауески ауруын, листериоз, т.б. тудьфуы мүмкін. Әр маусымда қоныс аударатын басқа жа- нуарлар да (мысалы, киік) аурудың жаңа ошағының пайда болуына себепкер болады. Әрбір аурудың ошағы белгілі бір табиғи ландшафтпен байланысты. Бір аурудың ошағы орманды жерде болса, екіншісіңікі жазық далада, шөлейтте немесе таулы жерде кездеседі. Осыдан барып ландшафтық оиіац деген үғым қалыптасты. Мысалы, лептоспироздың ошағы ылғалды аймақтармен, түйенің обасының ошағы кұрғақ дала немесе жоталы бұйраттармен байланысты. Әр табиғи ландшафтта өзіне тэн биоценоз қалыптасқан. Сол биоценоздың мүше- лерінің бірі ауру қоздьфушысын алып жүрсе, екіншісі сонын тасымалдау- шысы болады. Мысалы, нулы, суы мол, масасы көп жерлердегі жайылымды маса шықпаған көктемгі мезгілде, немесе маса басылған күзгі уақытта пайдаланса малға да жайлы, маса тарататын жұқпалы аурулардың таралу қау- пі де төмен болады. Жер жағдайына байланысты ауру ошақтарын зерттеудің нэтижесінде індеттанудың жеке бір саласы ландшафтъщ індеттану қалып- тасты. жүктеу/скачать 26,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|