ОҚулық Атыраулық заманауи жазушылардың қазақ және орыс тілдеріндегі шағын прозалық жинағы

<sub>Менің әжемнің жарқын рухына арнаймын

Светлой памяти моей бабушки</sub>

1
Менiң әжемнiң есiмі - Ханым. ХАНым сөзін орыс тіліне дәлме - дәл аударса - «Госпожа моя» бола- ды. Әжем де өмір бойы өз есiмiне лайық болды. Сондықтан да оны ел арасында Ханша, яғни Әмiршi әйел деп атады. Мен өмірге келгенде, ол барлығына

«Бұл – менің ұлым!» деп әмір еткен. Оның ықтиярына ешкiм қарсы келе алмапты. Апаларым:

«Ол бізге сені қолымызға көтергізіп қоятын және кіш етпегеніңше күткізетін. «Ішіңдер!» - деп бұйырғанда, біз оны ішетін едік» деп айтатын. Олар тағы да: «Ол сені Құдайындай көретін, оның барлық таңертеңгі намазы саған арналатындай» деп айтып берген бо- латын. Әлбетте, маған деген мұндай ықылас менің тағдырыма әсер етпей қоймады.
«Айналайын баладан, тауып алған даладан. Далада бала жата ма - түсіп қалған арбадан», -
деп, менің Ханымым жаныңды әлдилейлеп әрі еркелететiн осындай ежелгi дала әнін айтып отыра- тын, бұл әннің пәлсапалық астарына таң қалған мен оны кейінірек орыс тiлiне аударған болатынмын:
Я люблю тебя, малыш,

в поле найденный голыш. Чадо в поле? Это дивно. Из телеги выпал, видно.
- Құлыным менiң, сен бұл өмірде өз тізгіні өзіндегі арғымақтай шауып жүріп өмір сүретін боласың, және де солай етуге тиістісің деп, күн сайын бұл сөздерді менің құлағыма мінажаттай сыбырлайтын.
Осылай... мен шауып кеткен болатынмын...Күн сайын мен «ерлiктер» жасауға шығатынмын. Бірде көршінің қойына мініп алып, ал енді бірде тауықтарды неме- се мысықтарды, әрине олардың өзгенің мүлкі екенін түсінбегендіктен зақпымен ататынмын. Ал олардың ызаланған иелері қашан да қиянатшыл тағыны жазалауға тырысатын. Әлі күнге дейін маған сол бір түс қайталап ене береді: мен қашып барамын, менің артымнан аяқ дүрсiлдері, шаңқылдар және айқайлар естіліп жатады.
… Әжем әрқашан ақ киім киетін. Үлкен ақ сәлде, үп- үлкен бұлт секілді шұбалаңқы оның белдемшелерi болатын және одан қалампыр иiсі шығып тұратын. Ол уақытта әтір және басқа хош иісті әсемдік заттар болмады. Оларды қалампыр алмастырды. Бұл иiс менiң өмiр бойы есімде қалған болатын. Қалампыр иісі әбден сіңіп кеткен, әрі мүңкіп тұратын оның белдемшесі менiң қорғанышым болды. Оның астына сүңгiп кеткен мен ештеңе көрмейтінмін, бiрақ естіп жататынмын.

1
Имя моей бабушки – Ханым. ХАНым, в буквальном переводе на русский язык – «Госпожа моя». Бабушка и по жизни соответствовала своему имени. Поэтому в народе её называли Ханша, то есть Повелительница. Когда родился я, она повелела всем: «Это – мой Сын!» Перечить её воле, никто не смел. Тётки рассказывали:

«Она заставляла нас поднимать тебя на руки и ждать, пока ты не разольёшься мочой. «Пейте!» - приказы- вала она, и мы её пили». А ещё они рассказывали:

«Она относилась к тебе, как к Богу, все её утренние молитвы были посвящены не столько Аллаху, сколько тебе». Разумеется, это отношение не могло не сказать- ся на всей моей судьбе…

«Айналайын баладан, тауып алған даладан. Далада бала жата ма - түсіп қалған арбадан», -
напевала мне моя Госпожа эту древнюю убаюкиваю- щую и балующую душу степную песнь, которую, по- ражаясь философскому подтексту, я перевёл позднее на русский язык:
Я люблю тебя, малыш,

в поле найденный голыш. Чадо в поле? Это дивно. Из телеги выпал, видно.
- Жеребёнок мой, ты должен и будешь жить, и скакать на этой земле вольным аргамаком, - ежедневно, как молитву, шептала она мне на ухо эти слова.

И… я поскакал… Ежедневно я уходил на «подвиги». То скакал на соседском баране, то стрелял из рогатки в кур или кошек, конечно, не понимая, что это чужое добро. Его возмущённые хозяева всё время пытались наказать вероломного варвара. Но он, сын Богини, дерзил, швырял в них камнями и… бежал. До сих пор мне снится один и тот же сон: я убегаю, за мной раз- даются топот ног, визг и крики.

… Бабушка всегда была в белом. Огромная белая чалма, огромные, как облако, балахоны её юбок и… запах гвоздики. В то время не было духов и прочих прелестей парфюмерии. Их заменяла гвоздика. Этот запах преследует меня всю жизнь. Юбка её и была моей крепостью, засаженной и пахнувшей гвоздикой. Я нырял под неё, не видел, но слышал.

14 15

- Менiң құлыныма тек тиiсiп көрiңдер, барлығыңды құртамын, сендердің барлық малдарыңды бауыздай- мын! – деп, ол өзінің асасын сермеп жатқанын естіп, әрі сезіп тұратынмын. Осы кезде үзіліс орнайтын. Менің Ханымым, шамасы ойға шомып тұрған бо- луы керек. Оның балапаны мүмкiн шектен шығар бірдеңені бүлдірген шығар.
– Жарайды, үйге жүріңдер, шай ішеміз, - деп сәлден кейін ол сабырлы қалыппен айтатын еді, және де барлығы оның артынан сөзге келместен ере беретін. Ол адымдап, ал мен болсам аяғыммен оның белдемшесінің астында жыбырлап басып келетімін.
- Шыға ғой, - дейтін ол дүдәмал дауыспен. Мен еңсем түсіп, әрі оның жүзіне қарай алмастан бұлттардың арасынан шығатынмын. Сөйтіп өзімнің Әміршімнің қасына барып отыратынмын.
- Тумаларыңның мал-жандары аман ба, малдары көбейіп жатыр ма, алыс-жақын ағайындарының жағдайлары қалай, аман ба? Осындай әрі осыған ұқсас салт-жоралғылық сұрақтарды менің әжем

«лажсыз келген қонақтарға» қоятын. Олар әдеп сақтағандықтан ызаларын басып амалсыздан осын- дай бос сұрақтарға жауап беруге мәжбүр болатын. Ыстық шай олардың ызаларының қызуын басатын.

- Жарайды, менің тентегім, тағы нені бүлдірді, - деп менің әжем шарасыз әрі көптен күтілген сұрақты қоятын. Ендігі ызаларын басқан жәбірленушілер жай айғақтарды ғана баяндайтын. Сөйтсе менің

«ерліктерімде» шектен шыққан ештеңе жоқ болып шығатын.

- Е, тіпті ханның қызы да жаңылыс басады, - деп әжем қазақтың мақалын даналықпен әрі мәнерлеп айтатын.
Осыдан кейін керемет кез басталатын. Шағымдану- шылар бірінен кейін бірі мені мақтай бастайтын.
– Ханеке, сіз білесіз бе, сіздің жүгірмегіңіз топайды бәрінен жақсы ойнайды.