Оқулық Қазацстан Республикасы Білім және 2Ы.Іым министрлігі бекіткен Алматы, 2011

Әлемдік  тәжірибе  көрсетіп  отырғандай,  негізгі  мәселе  -   елде  бар 
ресурстарға байланысты негізгі жағдайларга орай басқару.
Инновациялық  жэне  инвестициялық  қызметті  мемлекеттік  қолдаудың 
тағы  бір  түрі  -   амортизациялық  саясат.  Амортизация  нормасын  өсіру  арқылы 
кэсіпорындардагы қаржылық жагдайды көтеру, осыган байланысты техникалык 
базаны жаңартуға үмтылысты көтермелеу.
Инновациялық  саясаттың  басты  ерекшелігі  -   оның  эрдайым  мемлекет 
назарында  болуы.  Қызықтысы  ғылым  мен  техника  нарык  жағдайында  баска 
салалар  сияқты  өз  алдына  дербес  дами  беруге  кейде  қабілетсіз  болып  келеді. 
Алайда ғылым  жеке меншік  өндіріске жүмыс  істеген жагдайда,  оның нарықтық 
сүраныс  пен  үсыныс  заңдылыгы  арқылы  даму  мүмкіндігі  жогары  екендігі 
сөзсіз.
6.3  ¥лтты қ инновациялық жүйе мәні мен мазмүны
XX  гасырдың  соңгы  ширегінде  Жапонияның  технологиялық  қарқынды 
алға шыгуының  көзі  неде  екендігін  түеіндірмек  болган  галымдар  (К.  Фридмэн, 
Р.  Нэльсон,  Н.  Розенберг,  Б.  Лундвалл)  Үлттық  Инновациялық  Жүйе  (ҰИЖ) 
концепциясын  алга  тартты.  Бірақ,  бүл  концепцияның  үғымын  дэл  эрі  толық 
1997 жылы  Экономикалық ынтымақтастық жэне даму үйымы (ЭЫДҰ) берді.
XX  гасырдың  90  жылдарында  ІТТвед  экономисі  Б.Лундвальмен  ашқан 
«үлттық  инновациялық жүйенің»  теориялық  концепциясы  халықаралық  атаққа 
ие  болды.  Берілген  концепция  постиндустриалдық  қогамдагы  экономикалық 
өсудің  элеуеті  елдің  ойлап табу,  өндіру жэне  гылыми-техникалық жетістіктерді 
кеңінен  қолдану  институционалды  жүйесінің  қабілеттілігінің  қызметінен 
түрады деп негізделген.
К.Фримен  үлттық  инновациялық  жүйені  мемлекеттік  жэне  жеке 
секторларда  қызметі  мен  эсер  етуі  жаңа  білімді  тугызатын,  танытатын, 
енгізетін,  импорттайтын,  модификациялайтын  жэне  тарататын  институттар 
жүйесі ретінде анықтайды.
Р.  Нэльсон  теориясы  көп  елдің  мысалында  қогамдық  жэне  саяси 
инновациялар  туралы  эмпирикалық  материалда  қүрылған.  Оның  теориясына 
сэйкес  индустриалды  дамыған  елдердің  үлттық  инновациялық  жүйесінің 
ядросы 
өзінің 
жеке 
ғылыми 
өңдеулерін 
жүргізетін 
ірі 
өнеркэсіптік 
компаниялардан  қүралады.  Бүлардан  басқа  үлттық  инновациялық  жүйелерге 
елдің  ғылыми-техникалық  дамуының  өңделуіне  жауап  беретін  жэне  саясатын 
іске  асыратын  кішкене  инновациялық  фирмалар,  университеттер,  мемлекеттік 
зертханалар, түрлі ведомстволар, институциялық қүрылымдар кіреді.
Француз зерттеушілері  Дж.  Ниози жэне  Б.  Беллон үлттық инновациялық 
жүйені  эртүрлі  институттардың  арасында  дами  алатын  көптеген  қүрама 
бөліктер  мен  байланыстардың  синтезі  ретінде  көрсеткен.  Олардың  үғымында 
үлттық 
инновациялық 
жүйе 
жеке 
жэне 
мемлекеттік 
фирмалардың, 
университеттер  мен  үкіметтік  агенттіктердің  арасында  эсер  етуші  жүйе  болып 
табылады.  Олардың  арасындагы  байланыс  жаңа  гылым  мен  технологияның
131

дамуы,  қорғалуы,  қаржыландырылуы  немесе  басқарылуы  уақытынан  бастап 
коммерциялық тэртіпте болуы мүмкін.
Үлттық  инновациялық  жүйе  ретінде  жеке  жэне  мемлекеттік  секторларға 
жататын, үкіметтің инновациялық саясатының негізін қалай отырып оны жүзеге 
асыратын,  жеке  жэне  өзара  байланыс  жасай  отырып  жаңа  технологияларды 
шығару мен таратуды дамытатын институттардың жиыны ретінде түсіндіріледі. 
Осы 
институттар 
болып 
-  
университеттер, 
мемлекеттік 
үйымдар, 
инфрақүрылым 
элементтері, 
мемлекеттік 
саясат, 
қогамның 
жалпы 
қүндылықтары  мен  қүқықтық  нормалары  да  болуы  мүмкін.  Инновациялық 
жолмен  даму  үстіндегі  елдерде  мемлекеттік  басқару  институттарының  рөлі 
ерекше.  Олардың  орындайтын  мақсаттары  мен  міндеттері  жаңа  техника, 
технологияларды  өндіріске  енгізудегі  тәуекелді  азайту,  жан-жақты  ақпаратпен 
толық 
қамту, 
гылыми-зерттеушілік 
жэне 
тэжірибелік-конструкторлық 
жүмыстар  мен  өнертабыстардың  артықшылықтарын  түсіндіру,  қаржылық жэне 
консультациялық көмек қызметтерін көрсету болып табылады.
Үлттық инновациялық жүйенің негізгі элементтері
•  гылыми элеует;
•  инновациялық кэсіпкерлік;
•  инновациялық инфрақүрылым;
•  қаржылық инфрақүрылым;
•  ақпараттық инфрақүрылым болып табылады.
Үлттық инновациялық жүйенің негізгі элементтері:
•  жаңа  білімді  алуга  арналган  алғы  шарт  ретіндегі  ғылыми  потенциал,  ол 
коммерциялық  қолдану  деңгейіне  дейін  іргелі  өңдеулердің  «жеткізілуін» 
жүзеге  асыратын  қолданбалы  зерттеулердің  даму  саласын  құру  жолымен 
инновациялық  даму  үшін  айтарлыктай  қажетті  фактор  болып  табылады. 
Алайда  гылыми  әлеует  ¥ И Ж   қалыптастыру  үшін  жеткіліксіз  алгы  шарт 
болып  табылады. 
Сонымен  катар  коммерциялық  сэтті  өнімдердегі 
галымдардың  пікірлерінің  жүзеге  асырылуын  қамтамасыздандыратын 
¥И Ж -дің басқа элементтерінің адекватты дамуы қажетті.  Бүл элементтер:
•  инновациялық  кәсіпкерлік,  ягни  дүниежүзілік  стандарттар  деңгейінде 
жогары  сүраныста  бэсекелесті  гылыми  сиымдылықты  өнімді  тез  жасап, 
сериялы өндіруге қабілетті елімізде мекемелердің болуы.
Инновациялық мекемелердің кәсіпкерлік қызметі мыналарға негізделген:
-  жаңа  гылыми  пікірлерді  іздеуге  немесе  өңдеуге  жэне  оның 
бағалануына;
-  қажетті инвестициялық қорларды іздеуге;
-  мекемемен  немесе  жобамен  басқарылатын  тиімді  моделдердің 
құрылуына;
-  ақшалай кірісті алуға.
•  инновациялық 
инфрақүрылым, 
ол 
инновациялық 
қызметтің 
іске 
асырылуына арналған жагдайларды қамтамасыздандыратын жэне  атқаратын 
өзара  байланысты  өндірістің,  консалтингтің,  білім  беру  жэне  ақпараттық 
құрылымдардың жиынтыгы ретінде анықталады.
132

Инновациялық 
инфрақұрылымның 
негізгі 
элементтері 
жалпы 
экономикалық  инфрақұрылым  элементінің  негізгі  сипаты  сияқты  (көлік, 
байланыс,  ақпарат,  телекоммуникация)  жэне  өзіне  тэн  элементі  бар  (патенттік 
қолдау,  сактандыру,  консалтингтік жэне инженерлік фирмалар, инкубаторлар), 
буларсыз  инновациялық  қызмет 
нарық  жағдайында  өмір  сүре  алмайды. 
Инфракүрылым  -   экономиканың  дербес  саласы.  Инфрақүрылым  саласының 
ерекшелігі  сол, 
ол  материалдық  өнім  шығармайды,  тек  қызмет  етеді. 
Қазакстанда  нарықтык  жүйеге  өту  -   үстемдігі  түралап  қалған  өндірушілер 
санының  көп  болуымен  байланысты.  Сондықтан  инфрақүрылым  элементінің 
негізгі  мақсаты  экономикалық  субъектілер  арасында  түрақты  шаруашылық 
байланыстарын  күру  жэне  үстап  түру.  Сонымен  инфрақүрылымның  негізгі 
жүмысы  (функциясы)  -   экономикалық  субъектілерде  де,  үлттық  экономиканы 
түгелдей алғанда да шаруашылық жүргізудің ішкі жагдайын қалыптастыру.
Инновациялық 
қызмет 
инфрақүрылымы 
немесе 
инновациялық 
инфрақүрылым  -   бүл  үйымдастыру-экономикалық  институттар  кешені, 
шаруашылық 
жүргізуші 
субъектілерінде 
(соның 
ішінде 
арнайы 
мамандандырылган  инновациялық  үйымдар)  инновациялық  үрдістерді  жүзеге 
асыру 
шараларын 
тікелей 
қамтамасыз 
ететін, 
үлттық 
экономиканың 
біртүтастыгы  сияқты  экономикалық  тиімділік  қагидалары  негізінде,  сондай-ақ 
нарықтың  конъюктуралық  өзгерістер  жагдайындағы  оның  экономикалық 
субъектісі. 
Инновациялык 
инфракүрылымға 
кіретін 
барлык 
үйымдар 
инновациялық  қызметтің  біртүтастыгын  білдіретін  белгілі  бір  технологиялық 
жэне экономикалық байланыста болады.
Инновациялық  инфрақүрылымдардың  субъектілерімен  орындалатын 
негізгі қызметтердің тізімі:
• 
инновациялық  даму  субъектісін  үйымдастырушылық-қүқықтық 
қалыптасуының үдерісіне көмектесу бойынша қызмет көрсетулер;
• 
бизнес-қызмет көрсетулер жиынтыгы (жиынтық консалтинг);
• 
ақпараттық-коммуникабельдік қамтамасыздандыру;
• 
жалпы  қолданыстагы  -   зертханалық,  өндірістік  жабдықтарга  қол
жеткізуді қамтамасыздандыру;
• 
білім беру қызметінің жиынтыгы;
• 
технологияның трансферті;
• 
өкілдік қызмет көрсетулер (серіктестік  байланыстардың жақсарту).
Қазіргі кезде Қазақстанның инновациялық инфрақүрылымын мемлекеттік
бюджеттің  қатысуы  кезінде  қүралган  субъекттер,  сонымен  қатар  мемлекетпен 
қүралган сервисті даму институттары қүрайды.
Инновациялық қүрылым  болып инновациялық қызметтің  іске  асырылуын 
жүзеге  асыратын,  инновациялық  үдерістің  жүзеге  асырылуына  жагымды 
жагдайларды  қамтамасыздандыратын,  оған  кіретін  технологиялық  парктер, 
бизнес-инкубаторлар, 
консалтингті 
жэне 
инжинирингті 
фирмалар, 
инновациялық жэне  венчурлық қорлар,  ғылыми  орталықтар жэне  басқа арнайы 
үйымдар.
133

Әлбетте 
мундай  ұйымдардың 
қолдауын 
керек 
ететіндер 
шағын 
инновациялық  фирмалар.  Кемелденген  елдерде  жаңа  өнеркэсіп  салаларының 
қалыптасуы  мен  бөлшектенуі  жэне  қызмет  көрсету  салалары  шағын 
инновациялық  бизнестің  көркеюімен  байланысты.  Ірі  компаниялардағы 
инновациялық  бизнестің  дамуына  инновациялық  үдерістердің  іске  асуының 
жоғары  тәуекелділігі,  анықсыздығы жэне  үзақтығы  кедергі  болады.  Сондықтан 
біз  Қазақстандағы  шағын  инновациялық  бизнестің  дамуын  қолдайтын 
инновациялық инфрақүрылымның дамуына ерекше көңіл бөлеміз.
• 
қаржылық 
инфрақүрылым, 
ол 
инновациялық 
кэсіпкерлік 
пен 
инфрақүрылымды  мемлекеттік  қолдаудың  эр  түрлі  тура  жэне  жанама 
механизмдерінің  бірігуіне  негізделген  инновациялық-технологиялық  даму 
саласындагы  гылыми-өндірістік  жэне  білім  беру  үдерістерінің  қаржыланган 
жинақтық қаржылық инфрақүрылымы.
Барлық  инновациялық  жүйелермен  дамыган  елдердегі  инновациялық 
қызметтің қаржылану агыны келесі компоненттерден түрады:
-  гылыми  зерттеулерге  берілетін  мемлекеттік  гранттар  жүйесі,  олардың 
нәтижелерінің патенттелуі жэне басқа мақсаттар;
-  венчурлық капитал;
-  гылыми  зерттеулерге  кететін  корпоративтік  шыгындар  жэне  олардың 
нәтижелерін іске асыру;
-  бизнес-періштелердің шыгындары.
Қазіргі  уақытта  гылыми  зерттеулерді  мемлекетпен  қаржыландыру 
Республикалық бюджеттің қорынан, Ғылым  қорынан жүзеге  асырылады.  Бүдан 
басқа  инвестицияның 
бір 
бағыты 
«¥лтты қ 
инновациялық 
қор» 
АҚ 
гранттарының  конкурстық  негізде  берілу  жолымен  НИОКР-дың  қолданбалы 
қаржылануы болып табылады.
Инновациялық  жобалардың  қаржылануы  қүрылган  мемлекеттік  даму 
институттары арқылы жүзеге асырылады.
•  Ақпараттық инфрақүрылым.
Ақпараттық  алмасу  даму  үдерістердің,  әсіресе  білімді,  технологияны, 
ақпаратты  беру  үдерістеріне  негізделген  инновациялық  дамудың  шешуші 
факторларының бірі болып табылады.
Қазақстанда  индустриалды-инновациялық  даму  үдерістері  мемлекет  ішінде 
қалай  жургізілсе,  соған  сәйкес  шетел  серіктестеріне  -   инновациялық  дамудың 
бірыңгай  ақпараттық  жүйесінің  барлық жиынтыгын  ашатын  жалпы  жүйе  қүру 
қажет.
Ақпараттық  жүйе  серіктестер  мен  инвесторларды  таңдау  мақсатымен 
үсынылган  жэне  талап  ететін  технологиялар  бойынша  ақпараттың  жиналуын, 
талдауын  жэне  қолдануын  жүргізуге  ықпал  ететін  платформа болып  табылады. 
Инновациялық  дамудың  Бірыңгай  ақпараттық  жүйесі  даму  институттарының 
жэне  басқа  инновациялық  даму  үйымдарында  жүмылдырылган  қызмет 
түрлерін  бейнелейтін  көпдеңгейлі  мэліметтер  базасы  болып  табылады.  Жүйе 
қазіргі 
кездегі 
технологиялардың 
әлеуетті 
жабдықтаушылары 
мен 
түтынушыларының  арасындағы  максималды  мөлшердегі  байланыстарын
134

ұйымдастьфу  үдерістерін  қамтамасыздандырады  жэне  ғылыми-технологиялық 
дамуды болжау үшін негіз болады.
6.4  Технопарктік қүрылымдар қызметінің мәні және мазмүны
Инновациялық  қызметті  қолдаудың  тиімді  түрі  технологиялық  парктер 
қызметін  үйымдастыру  болып  табылады.  Алғашқы  технологиялық  парктер 
өткен ғасырдың  50 жылдары  АҚІТТ-та  Стэндфорд университетінің (Калифорния 
штаты)  ғылыми  паркі  үйымдастырылғанда  қүрылған.  Осылай  университет 
өзінің  қарамағындағы  бос жерге  қолданыс  тапқан.  Жер  мен ғимараттар жоғары 
технология  саласында  ясүмыс  істейтін  өзінің  бөлімшелерін  орналастыру  үшін, 
федералды  үкіметтің  эскери  сүраныстары  арқылы  тез  дамып  келе  жатқан 
автономиялы  шағын  мекемелер  мен  жүмыс  істеп  түрған  компанияларға  жалға 
беріле  бастады.  Жалдайтын  фирмалар  университетпен  тығыз  қызметтік 
байланыста болды.
Қүрылысты  аяқтау  үшін,  инфракүрылымды  қалыптастыру  үшін  жэне 
ғылыми  парктің  барлық  бос  жерін  жалға  беру  үшін  30  жыл  қажет  болды.  Бүл 
жоба  сабырлықты  жэне  іске  берілуді  талап  ететін  үзақ  мерзімді  болды  жэне 
нәтижесінде  бүл  ғылыми  парк  өнеркэсіптің  ғылыми  сиымдылық  секторының 
дамуында  феноменалды  жетістіктермен  атақты  болды.  Технопаркте  «Хьюлетт- 
Паккард»,  «Полароид»  сияқты  атақты  фирмалар  өз  өмірлерін  бастады.  Бүл 
технопарк  атақты Кремний жазықтығының бастамасы болды.
Осы  кезде 
жэне  КСРО-да  ғылыми-техникалық  кешендер  қүруға 
талпыныстар  пайда бола бастады.  Т956 ж.  ғылыми  қоныстанудың үлгісі  болған 
Новосибирск ғылыми қалашығы -  Академ қалашық қүрылды.
Технопарк  -   ғылыми-техникалық,  территориалды  кешен,  негізгі  мақсаты 
шағын  бизнес  фирмаларының  қызмет  етуіне  тиімді,  ыңғайлы  жағдай 
қалыптастыру.  Олар  жоғары  оқу  орындары,  зерттеу  орталықтары,  зертханалар 
түсында  қалыптасады.  Оның  қүрамына:  зерттеу  орталықтары,  инкубатор, 
инновациялық  орталықтар,  маркетинг т.б.  орталықтар  енеді,  Технопарк  шағын 
инновациялық 
кэсіпорындарға 
қажетті 
бухгалтерлік, 
аудиторлық, 
консалтингтік, 
маркетингтік 
қызметтер 
үсынып 
отырады. 
Ғылымның 
нэтижелері  инновациялық  жобаларды  коммерциялизациялауда  технопарктерді 
қолдану  үлкен  мүмкіндіктерді  ашады.  Шетелдерде  технопарк  -   ғылыми 
үйымдар, ЖОО-лар, өнеркэсіптік кәсіпорындардың басы қосылған өте ыңғайлы 
кешен  болып  табылады. 
Технопарктердің  қүрамына  кіретін  фирмалар 
инновациялардың  дамуының  эр  түрлі  сатысында  зерттеулер  мен  тэжірибелер 
жүргізетін,  дайын  өнімді  шығаратын,  сервистік  қызмет  көрсететін,  делдалдық 
қызметпен  айналысатын  болуы  мүмкін.  Технопарктер  түрақты  нарықтық 
ортасы  жэне  жақсы  жолға  қойылған  өндірісі  бар  фирмалармен  қатар,  жаңа 
компаниялардың 
да 
басын 
біріктіреді. 
Технопарктердің 
қызметтеріне 
инновациялық  жобаларды  іске  асырушыларға  өндірістік  алаңдарды  үсынумен, 
материалдық  өндіріс  саласына  жаңалықтарды  енгізуді  жылдамдатумен  қоса, 
ғылыми-техникалық 
қызметтердің 
жетістіктерін 
қолайлы 
жағдайларда 
коммерциялизациялау  жатады.
135

Бастапқыда  АҚШ-та  технопарктер 
саны  жайлап 
өсті. 
Көптеген 
университеттермен 
жэне 
АҚШ-тың 
басқа 
техникалық 
жоғары 
оқу 
орындарымен  қабылданған  бастамалар  Стэнфордтың  артынан  тек  бастама 
болып  қалды.  Тек  олардың  біршамасы,  мысалға  Солтүстік  Каролинадағы 
«Зерттеуші  үшбүрыш» 
өз  мақсатына  қол  жеткізді. 
Сонда  да  АҚІТТ 
экономикасына  технопарктердің  үлесі  штаттар  экімшілігінің  деңгейінде 
жетістіктері  бойынша көзге көрінді жэне бағаландьт
80  жылдары  АҚТТТ  Конгресі  үкіметтік  зерттеу  грантының  шегінде 
өңделген 
жоғары 
мектептің 
технологиялық 
жекеменшік 
қүқығын 
мойындағанда АҚШ-тагы технопарктер бірінен соң бірі пайда бола бастады.
Европада  технопарктер  70  жылдардың  басында  пайда  бола  бастады. 
Олардың  ең  алгашқысы  болып  Эдинбургтегі  Хэриот-Уатт  университетінің 
зерттеу  паркі;  Кембридждегі  Тринити-колледждің  гылыми  паркі;  Бельгиядағы 
Левен-ла-Нев;  I Іиццадагы  Софья-Антиполис  жэне  Греноблдегі  гылыми  жэне 
техникалық жаңа енгізулер мен  өндіріс  аймагы (7ТК8 Г)  болды.  Олар АҚШ-тың 
бүрынгы  технопарктерінің  моделдерін  қайталады,  оның  ерекшелігі  -   бір 
демеушісінің  болуында,  ал  іс-эрекетінің  негізгі  түрі  — гылыми  сиымдылықты 
фирмалардың жекеменшіктеріне  жерді  жалға беру болып табылады.
80  жылдары  технопарктің  идеялары  экономикалық  дамыган  елдерден  де 
асып  тез  тарала  бастады.  Технопарктер  Канадада,  Сингапурде,  Австралияда, 
Бразилияда, Индияда, Малайзияда, Қытайда жэне Жапонияда қүрала бастады.
Технопаркті  қалыптаетыру үдерісін екі  фазага бөлуге болады:
• 
институционалды фаза;
• 
кәсіпкерлік фаза.
Бірінші, 
институционалды 
фазаның 
төңірегінде 
инфрақүрылым 
қүрылады:  мекемелер  мен  дүкендерге,  ресторандарга,  банктерге  кызмет 
атқаратын  экімшілік  жэне  өндірістік  гимараттар,  отелдер  салынады  немесе 
жөнделеді.  Паркте  пайда  болган  алгашқы  ірі  үйымның  Лидердің  артынан 
шагын компаниялар қүрала бастайды.
Парктің 
дамуының 
институционалды 
фазасында 
жүмыспен 
қамтамасыздандырудың  өсуі  іс  жүзінде  жоқ  деп  есептеуге  болады.  Кейбір 
қосымша  жүмыс  орындарының  саны  инфрақүрылымның  өсу  жэне  дамуының 
эсерінен пайда болады.
Екінші,  кәсіпкерлік  фаза  бірнеше  жылдан  кейін  институционалды 
фазадан  кейін  басталады.  Бүл  фазада  Еылыми  парктің  өлшемдерінің  жылдам 
өсуі  жэне  жаңа  компаниялардың  пайда  болуымен  басқаларды  өзіне  тартуы 
болады.
Технопарк  өзінің  жеке  меншігінде  жеткілікті  жері,  гимараттары  бар 
жекеменшік  мекемелерді  қүруы  мүмкін.  Мемлекетке  ірі  мекемелерді  қолдау 
керек,  технологияларды  бере  алатын  үлкен  корпорацияларда  жинақталган 
Еылыми  парктерді  жылдам 
қүрау  үшін  университеттер 
мен  зерттеу 
орталықтарының жанындагы өзінің зерттеу бөлімшелерін жайгастыруы қажет.
Еылыми  парктерді  үш  модельге  бөлуге  болады:  американдық  (АҚТТТ, 
Үлыбритания), жапондық жэне аралас (Франция, Германия).
136

Американдық 
модель. 
Университет 
аумағында 
компанияның 
кәсіпорындары 
мен 
өндірістік 
зертханалары 
емес, 
өндіріспен 
тығыз 
байланысқан  бейкоммерциялық  түрдегі  зерттеу  институттары  (Иллиной 
Технология Институты орталығы -  жылдық бюджеті 68 млн.  доллар  АҚТІТ жеке 
зерттеу орталығы) орналасқан «зерттеу паркінің» кэдімгі түрі.
Зерттеу  паркінің  «қайталанбас»  типі  Шотландияның  ескі  ғылыми  паркін 
үлгі  етеді.  Хериот-Уоттский:  -   ғылыми-зерттеу  жүмыстарын  жүргізуге  рүқсат 
етіліп, өндіріс тыйым салынатын Еуропаның жалғыз «ғылыми паркі».
80-ші  жылдардың  басынан  батыс  еуропалық  елдерде  американдық 
«инкубаторларға»  үқсас,  шағын  «жоғары  технологиялық»  кэсіпорындар 
керектігіне  бағытталған  инновациялық  орталықтар  таралды,  ол  америкалық 
«инкубаторларға»  сай  болды.  Олардың  міндеті  -   жаңа  енгізу  компанияларына 
«бастау  кезеңін»  қамтамасыз  ету  үшін  идеяларды  капиталдармен  жэне 
кәсіпкерлермен  қосу,  қоғамдық  жэне  жеке  қорларды  шақыру.  Инновациялық 
орталықтар  қызметтері  инновациялық  үдерістердің  эр  түрлі  сатыларын 
жаулайды,  әсіресе  эксперименталдық  өндірістен  жаңа  өнімнің  коммерциялық 
игеруіне  өтуіне  көмегін  тигізеді.  Көбіне  инновациялық  орталықтар  бар 
өндірушілерге жаңа өнімге лицензия сату үшін зерттеуші-кэсіпкерлерге көмегін 
тигізеді.
Жапондық  ғылыми  парктер  моделі  американдыққа  қарағанда  мүлдем 
жаңа  қалалар  -   «технополистер»  қүрылысына  көңіл  аударады.  «Технополис» 
жобасы  -   технопарктер  пайда  болу  жобасы  қолданысқа  1982  жылы 
қабылданды.
«Технополистер» қүрылысына төрт аралда бірбеткей таратылган  Т9 аймақ 
таңдалды.  Барлық  «технополистер»  келесі  критерийлерге  сэйкес  келулері 
ксрск
• Өз  «ата-ана  -   қалаларынан» 
(200  мыңнан  аз  емес  түргынымен)  30 
минуттық  жол  жүру  жэне  Токио,  Нагой,  Осакадан 
Т 
күндік  жол  жүру 
арақашықтығында орналасу.
• 500 шаршы мил ауданына тең не одан кіші ауданды алу.
• Мәдени жэне  рекреациондық инфрақүрылымдармен  жабдықталған  өмір 
сүруге  ыңгайлы  аудандармен  сәйкестендірілген,  балансталган  заманауи 
гылыми-өндірістік 
кешендер 
жиыны, 
университеттер 
жэне 
зерттеу 
институттары бар болуы керек.
• Табигаты  қолайлы  аудандарда  орналасып,  жергілікті  салттарга  сай 
болуы керек.
Токиодан  солтүстік-шығыс  бағытта  35  милде  Жапонияның  Цукуба деген 
алғашқы  технополисі  орналасқан.  Технополис  көбіне  мемлекет  қаржысы 
есебінен  сыртқы  сауда мен  өндіріс  министрлігінің  бастамасымен  пайда болған. 
Онда  50  ғылыми-зерттеу  институттары  мен  2  университетте  қызмет  етуші 
ТТ500 
адам 
түрады. 
Цукубада 
Жапония 
мемлекеттік 
зерттеу 
лабораторияларының  30-ы  орналасқан.  "Технополистердің  "  мақсаты -  ғылыми 
ізденістер  нэтижелерінің 
коммерциялизациясы.  Цукуба  -   іргелі  зерттеулер 
қаласы, ондағы жеке сектордың рөлі үлкен емес.
137

80 
жылдардың 
соңы 
мен 
90 
жылдардың 
басында 
ресейлік 
технопарктердің  қалыптасуының  бірінші  толқыны  басталды.  Олардың  көбі 
жоғары 
мектепте 
уйымдастырылды. 
Бұл 
технопарктердің 
дамыған 
инфрақұрылымы,  қозғалмайтын  мүлкі,  даярланған  менджерлер  командасы 
болмады.  Олар  жоғары  оқу  орғіының  бір  бөлімі  ретінде  қалыптасты  жэне 
қарастырылды.  Бұл тек технопарк құруға тапсырыс ретінде ғана болды.
1990 
жылы  КСРО  ұлттық  білім  беру  Мемлекеттік  Комитеті  арқылы 
технопарктерді құ;ру жэне дамыту бағдарламасы жасалып жүзеге аса бастайды.
Осы  бағдарламаның  құқықтық  қабылдаушысы  Ресей  Федерациясының 
Білім  Министрлігі  болды.  Сол  жылы  технопарк  ассоциациясы  құрылып  өз 
жұмысын  бастайды.  Оның  қызметінің  осы  кезеңдегі  басты  бағыты  болып 
технопарктерді  құрудың  шетелдік  тэжірибесін  үйрену  жэне  Ресейлік  жағдайға 
ыңғайластыру.  Ресейде  технопарктерді  құ:ру  концепциясын  жасау.  Технопарк 
түсінігін  шағын  инновациялық  кэсіпкерлікті  дамытуды  қамтамысыз  етуді  аеа 
тиімді  формасы  ретінде  ашу  жэне  үгіттеу,  технопарктерге  жэне  шағын 
инновациялық  фирмаларға  кадрларды  дайындау.  Соның  ішінде  шетелдік  алға 
ұстар  мамандарын 
тарту,  аудандардағы  белсенді  жұмыс  технопарктік 
құрылымды  өсу  реті  бойынша  мына  үлгі  арқылы  орналастыруға  болады. 
Инкубаторлар  технологиялық парктер,  технополистер,  ғылым  жэне  технология 
аудандары.  Бизнес-инкубатор  бір  жэне  бірнеше  ғимаратты  алатын  кең  тізімді 
қызметтерді 
орындайтын 
күрделі 
көп 
функционалды 
кешен 
ретінде 
түсіндіріледі. 
Инновациялық 
фирма 
технологиялық 
мамандандырылған 
саласына байланысты  инкубатордан  сол жэне  басқа қызметтердің жинақтығын, 
онда  міндетті  түрде  үйді  жалға  беру  кіреді,  сатып  алады  немесе  жалға  алады.
Фирма  -   клиент  инкубаторлық  кезеңі-эдетте  2  -   3  жыл,  кейде  5  жыл,  осы
уақыт  аяқталған  соң  инновациялық  фирма  инкубатордан  кетеді  жэне  жеке 
қызметін  бастайды.  Технопарктер  зерттеу  орталықтарының,  зертханалардың, 
тәжірибелі  зауыттардың  базасында кұрылады.  Технопарктер  шағын  венчурлық 
компанияларды  құрал-жабдықпен,  тасымалдау  құралдарымен,  орналасатын 
орнымен 
қамтамасыз  етеді,  сонымен  қатар  оларға  қажетті  бухгалтерлік, 
кеңселік жэне консалтингтік қызметтерді көрсетеді.  Біріккен НИОКР-ды жүзеге 
асыруда,  кадрларды  дайындауда  жэне  т.б.  көмектеседі.  Технопарктердің  ең 
басты  функциясы  (жеке  тұлғаны  иемденген  жэне  бәсекелестік  күреске  дайын) 
шағын  инновациялық  кэсіпорынды  ғылыми  идеясынан  бастап  тұрақты 
жағдайына дейін апару.
Технополис  экономикасында  инкубаторлар  мен  технопарктер  маңызды 
рөл ойнайтын жэне  бір қаланың базасында құрылған бүтін ғылыми техникалық 
құрылымды білдіреді.
Ғылым  жэне  техника  аймақтарында  ғылыми  сыйымды  өнім  өндірісіне 
мамандандырылатын  ірі  ғылыми  кеңселер  жэне  өндірістік  кэсіпорындар  өз 
қызметін  жүзеге  асырады.  Бұл  кешенге  сонымен  қатар  өндірістік  жэне 
тұрмыстық 
инфрақұрылымдар, 
шағын 
жэне 
орта 
бизнес, 
қаржылық 
институттар, демалыс орындары жэне мәдениет орталықтары кіреді.
138

Бизнес-инкубатор -  кіші кәсіпорындар мен фирмалардың бастапқы дамуы 
үшін  аса  қажетті  жағдайларды  жасайтын  ұйым.  Көрсетілетін  қызметтер 
қатарына:  құрал-жабдықтармен,  кеңселік  жэне  өндірістік  орындарды  жэне 
сэйкес коммуникациямен қамтамасыз  етілген жеңілдік шарттарымен жалға алу; 
қызметкерлерді оқыту жэне эртүрлі консалгтингтік қызметтерді көрсету кіреді.
Бизнес-инкубаторлардың 
басты 
маңызы 
шағын 
кэсіпкерлікті 
бастапқыдан  бүрын жэне  бастапқы қолдаудан,  өз  ісін  бастауды қалайтын,  бірақ 
қолынан келмейтін кәсіпкерлерге көмектен түрады.
Бизнес-инкубаторлар  персоналдың  ішкі  ресурстарын,  сонымен  қатар 
кеңсенің  ішкі  контакттерінің  желісі  арқылы  бизнесті  үздік  күруга  жэне 
дамытуга  кажетті  үйымдық  шешімдер  мен  методикалық  жұмыстарды  өз 
мойнына алатын қүрылым.
Шагын  инновациялық  кэсіпорындарды  дамыту  мен  қолдаудың  негізгі 
эдістерінің  бірі  бизнес-инкубация  үдерісі  болып  табылады,  ягни  табыстың 
мүмкіндігін  айқындау  элі  күрделі,  оларды  дамытудың  элі  ерте,  қауіпті 
кезеңінде  инновациялық  жобаларга  қолайлы  жағдай  жасау,  сондай-ақ 
технологиялық  компанияларды  жедел  дамыту  үшін  үдеріс.  Инкубатор  -  
инновациялық  қызметтің  көптеген  түрлерін  үсынушы  кешен,  ол  бір  немесе 
бірнеше  гимараттарды  алып  түрады,  ал  шагын  инновациялық  фирмалар  осы 
гимарат  ішінен  белгілі  бір  территорияларды  жалға  алып  қызметін  бастайды, 
инкубациялы  кезең  2-3  жыл,  осы  мерзімнен  кейін  фирмалар  өз  бетінше  кызмет 
жасау  үшін  бүл  кешеннен  шыгып  кетеді.  Инкубаторда  жаңа  гана  қалыптасқан 
фирмаларга  бухгалтерлік,  маркетингтік  қызмет  көрсетулер  (бизнес-жоспар 
жасау, өнімге жарнама, маркетингтік талдау жасау), компьютер, басқа да күрал- 
жабдықтарды  жалга  үсыну  сияқты  көмектер  көрсетіледі.  Бүл  гылыми- 
өнеркэсіптік күрылымның  негізгі мақсаты  -  шагын  инновациялық  фирмаларды 
ғылыми  идеядан  практикага  жеткізу,  бэсеке  күресіне  төтеп  бере  алатын 
кэсіпорын  дэрежесіне  жеткізу.  Ол  кәсіпорындар  инкубаторлардан  шыққан  соң 
технопарктерде  немесе  басқа  да  өнеркәсіптік  орталарда  қызмет  етуге  қабілетті 
болады.  Бизнес-инкубаторларда  жүмыс  үшін  компаниялар  мен  инновациялық 
кэсіпорындарды  іріктеуде  өтініш  берушінің  жеке  басында,  гылыми  дэрежелері 
мен атақтарының болуы маңызды
Өз  бизнесін  идеяның  коммерциялық  негізінде 
бастагысы  келетін 
кэсіпкерлер, 
галымдар, 
ойлап 
табушылар 
бизнес-инкубаторда 
қажетті 
ақпаратты,  мамандармен  кеңесу  мүмкіндігін,  кеңсені  жалға  алудың  жеңілдік 
шарттарына иеленеді.  Бірінші  бизнес-инкубатор  1959  ж.  АҚТТТ-та. пайда болды. 
Фабрика жабылганнан  кейінгі  бос  қалган  орындарда жұмыссыз  қалган  адамдар 
өздерінің  шагын  кәсіпорындарын  ашты.  Бүл  тэжірибе  өте  үздік  болды.  1985 
жылы  әлемде  70  бизнес-инкубаторлар  қызмет  жасады,  1992  ж.  олар  470,  ал 
1995  ж.  1100 болды.  Оның ішінде  525-і АҚШ-та, 75-і Қытайда.
Бизнес-инкубаторлар  2  түрде  болады.  Біреуінде  олар  технопарктердің 
ядросы  ретінде  жүреді.  Ал  екіншісінде  жеке  дара  үйым  ретінде  қызметін 
атқарады.  Кейде  инкубатор  мен  технопарктерді  айыратын  шекараны  сызу 
оңайга  соқпайды,  эсіресе  жогары  технология  фирмаларын  қолдау  туралы  сөз 
болганда.  Бірақ олардың арасында айырмашылықтар бар:
139

• 
Біріншіден,  бизнес-инкубаторлар  тек  қайта  кұрылып  жатқан  жэне 
дамудың бастапқы сатысында тұрған  фирмаларды қолдайды.
• 
Екіншіден,  олар  жоғары  технология  фирмаларын  ғана  емес, 
технологиялық емес  бизнес  деп  аталатын  қызметтің  ең кең  саласындағы шағын 
бизнесті де қолдайды.
• 
Үшіншіден,  инкубаторлар  тэртіп  бойынша жерге  ие  болмайды,  сол 
себепті  ол  жерге  фирмаларды  жэне  ірі  корпорациялардың  тұлғаларын  тартуға, 
кеңселерді  жэне  басқа да фирмаға қажетті  құрылыстарды  салу үшін жалға беру 
құқығына ие бола алмайды.
• 
Төртіншіден,  технопарктерге  қарағанда  инкубаторларда  тапсырыс 
берушінің тұрақты жаңарту саясатын қаталырақ жүргізеді.  Шағын кәсіпкерлікті 
қолдау қызметтері, мақсаттары бойынша олардың арасында айырмашылық жоқ 
деуге болады.
Дамыған елдерде бизнес-инкубаторларды әдетте, үш топқа бөледі:
1. 
Жалпы типтегі бизнес-инкубаторлар.
2. 
Технологиялық бизнес-инкубаторлар.
3. 
Мамандандырылған бизнес-инкубаторлар.
Жалпы типтегі  бизнес-инкубаторлар  саладағы  шағын  бизнесті  қолдаудың 
кең  түрі.  Бизнес-  инкубатордың  бұл  түрі  олардың  қызметінің  түріне  тәуелсіз 
жаңа 
пайда 
болған 
кәсіпкерлерді 
қолдайды. 
Технологиялық 
бизнес- 
инкубаторлар -  тек жоғары технологиялы шағын жэне  орта фирмаларға қызмет 
көрсететін бизнес-инкубатордың түрі.  Олардың қызметтер кешені басқа бизнес- 
инкубаторлардын,  қызметінен  ерекшеленбейді,  бірақ  арнайықызметтермен 
толықтырылады. 
Технологиялық 
бизнес-инкубаторлар 
әдеттегі 
бизнес- 
инкубаторлардың 
қызметтерінен 
бөлек, 
шағын 
фирмаларға 
ғылыми- 
техникалык  ақпаратты,  ғалымдардың  кеңесін,  арнайы  зертханаларды  жэне  т.б. 
ұсынады.  Олар көбінесе технопарктің бір бөлігі ретінде болады.
Гехнопарктер:
1. 
Жаңа  техника  жэне  ғылыми  сыйымды  технологияларды  жасап 
шығару  мен  енгізуге  бағытталған  инновациялық  ұсыныстарды,  экспертизаны 
жэне таңдауды;
2. 
Үсыныстың  тэуекелдігін  бағалауды;  ғылыми-зерттеу  жұмыстарын 
жүргізумен қатар олардың нәтижесін өндіріске жіберуді жүзеге асырады.
Технопарктер  ғылыми-зерттеу  жұмыстарын  орындау  үшін  өндірістік 
орындарды жэне  құрал-жабдықтарды ұсынады.  Әдетте, технологиялық парктер 
(ғылыми-техникалық  парктердің  барлық  түрі)  мына  жағдай  бар  жерде 
орналасады:
• 
Ғылыми-зертеу ұйымдары, жоғары оқу орындары.
• 
Кеңселерді,  өндірістік  зоналарды  жэне  жер  телімдерін  жалға  алу 
мүмкіндігі.
• 
Мемлекет, жергілікті үкімет тарапынан қолдау табу мүмкіндігі.
• 
Ыңғайлы салықтық режим.
• 
Венчурлік қаржыландыру жэне басқа да қаржыландыру көздері.
• 
Шикізат көздеріне жақындық.
140

• 
Магистраль,  автомобиль,  темір  жол  жэне  эуе  транспортына 
жақындық.
• 
Кадрлық қамсыздандыру
Әдетте,  мундай  орталықтардың  4  мыңнан  бірнеше  жүз  мың  шаршы  метр 
өндірістік  аймақтары  бар  жэне  олар  20-дан  бірнеше  жүздеген  шағын 
кәсіпорындарды біріктіреді.
Технополистер  мен  ғылым  мен  технология  аймақтары  инновациялық 
фирмалар  қызмет  ететін  «қаржы  оазисіне»  айналды.  Мүнда  мемлекеттік, 
коммерциялық  банктер,  өнеркэсіптік  корпорациялар,  венчурлық  қорлар, 
қайырымдылық 
қорларының 
капиталдары 
шоғырланады, 
оның 
үстіне 
мемлекеттік жеңілдетілген салықтар, несиелер қосылды.
Инновациялық  саланы  дамытуға  зор  үлес  қосатын  тағы  да  бір  қүрылым 
ол  инновациялық  кластерлер.  Атақты  ғалым  Майкл  Портердің  анықтамасы 
бойынша  кластер  -   бүл  географиялық  жағынан  бір  біріне  жақын  орналасқан 
жэне  технологиялық  тізбектер  бойынша  өзара  байланысқан  компаниялардың 
(шикізаттарды,  қүрал-жабдықтарды,  жинақтаушы  бүйымдарды  жэне  арнайы 
инфрақүрылымдық 
қызметтерді 
жеткізушілердің), 
ғылыми-зерттеу 
орталыктарының, 
институттар 
мен 
университеттердің 
жэне 
басқа 
да 
мекемелердің тобы  ретінде  сипатталуы  жэне  бүлар  өз  кезегінде  бірін  бірі  өзара 
толықтыра 
отырып 
жекелеген 
компаниялардың 
бәсекеге 
қабілеттілік 
артықшылықтарын  күшейте  түсуі  жэне  жалпы  кластердің  өзінің  дамуын 
қамтамасыз етілуі болып табылады.
Кластерлердің  мақсаты  -  өнімнің,  шикізаттың,  материалдардың  жэне 
өндіру  бойынша  қүрал-жабдықтардың  жаңа  түрін  шығару  жэне  ғылыми- 
зерттеулік жэне тэжірибелі-конструкторлық өңдеулер  жүмыстарын қолданатын 
әлеуетті 
түтынушыларды 
табу. 
Кластер 
үғымының 
келтірілген 
осы 
анықтамасын  ескере  отырып,  бүл  терминнің  де  біздің  экономикада  қалай 
қолданылатындығын  білуіміз  керек.  Бүл  жерде  кластерлердің  қандай  да  бір 
салада  қүрылуында  эрқашанда  мемлекеттік  қолдау  бар.  Бірақ  мемлекеттің 
қолдауымен  кластерлер  қандай  бағытта  қүрылуы  тиіс  деген  маңызды  сүрақ 
туындайды.  Егер  мемлекеттік  қолдау  бар  десек,  онда  бүл  жүйе  экономикада 
кез-келген  багытта  қүрыла  алады,  өйткені  мемлекет  экономиканың  барлық 
саласында бүгінгі  күні  басты  инвесторга айналған.  Бірақ  барлық  салада жүзеге 
асырыла алады, дегенмен бүл кластерлік жүйе  өз тиімділігін болашақта көрсете 
алады  деген  шектеулі  салалар  гана  аясында  қолданыс  таба  алады.  Олардың 
инновациялық  белсенділігі  қосылган  қүны  жогары  өнімдерді  шығаруга 
мүмкіндік  беретін  өндірістік тізбектілікті  қалыптастырумен  байланысты  болуы 
қажет.  Сондай-ақ,  экономиканың  бүл  қүрылымдары  жергілікті  инновациялық 
инфрақүрылымның  мамандандырылган  субъектілерінің  өнімдерін  түтынушы, 
сол  субъектілерге  жоба  дайындауга  тапсырыс  беруші,  кластердің  жанынан 
инновацияга  қабілетті  гылыми  элеуетті  қалыптастырушы  рөлін  де  қоса 
атқарулары  қажет.  ¥ за қ   мерзімді  болашақта  басқа  да  салалар  мен  кіші 
салаларда  да  кластерлерді  дамыту  көзделіп  отыр.  Мүмкіндігінше,  елімізде 
алдагы  уақыттары  қүрылатын  кластерлер  мынадай  сипаттамаларга  жауап 
беруге  тиіс:  бәсекелік  ортаның  болуы  жэне  сонымен  бір  уақытта  кластерлерге
141

қатысушылар  арасындағы  кооперациялау,  географиялық  шоғырландырылуы, 
бір  қызмет  түріне  мамандануы,  қатысушылардың  эртүрлі  қүрамы,  үзақ 
мерзімділігі жэне инновацияларга ашықтыгы.
Айта  кететін  жайт,  нарықтық  қатынас  жагдайында  технопарктер  түрінде 
біз  жогары  білімнің,  гылымның,  өндірістің,  кэсіпкерліктің,  қаржыландыру 
көздерінің  аудандық  жэне  жергілікті  басқару  жэне  билік  органдарының 
интеграциясының  жаңа  түрі  мен  қүрылымын  иемденеміз,  ал  бүл  өз  кезегінде 
XXI  гасырдың  индустриялды  дамыған  елдеріне  тэн  технологияларды  тиімді 
қолдануга мүмкіндік береді.
Өз  қызметінің  мақсаттарының  тиімді  жүзеге  асырылуы  үшін  технопарк 
өте 
заманауи 
байланыс 
қүралдарымен, 
компьютерлік  жэне 
үйымдық 
техникамен,  кітапханалармен,  мәліметтер  банкімен,  сонымен  қатар  зерттеу 
зертханалары,  тэжірибелік  эксперименттер  жэне  өндірістік  қалсеттіліктерді 
қамтамасыз  ету  үшін  қажетті  ақпарат  жіберу  жэне  жасап  шыгару  зерттеуін 
жүргізу үшін қажетті барлық қүралдармен  жүмыс жасайды.

жүктеу/скачать 4,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: