Оқулық Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі бекіткен
жүктеу/скачать 0,7 Mb.
|
паразитология кітап
| Histomonas mcleagridis - з алшыкты паразит пен Heterakis gal/inue
- нематод екеуі бірі е тауық жэне күрке тауықтың ішегінде паразиттік тіршілік етеді. Осыған байланысты Грейбилль жэне Смит (Graybill and Smith, 1920) аталган галшықты паразиттерге зерттеулерді жүргізіп, талшыкты паразит тек нематод денесінде ғана емес, со- 51нымен катар Helerakis жұмыртқаларына еніп, нәжіс аркылы сыртқа шығарылған жүмырікалар тек нематодтарға ғана емес оған коса талшықтыларға да қауіпті жұктыру көзі болуы мүмкін. Histomonas инвазиясы кұстарды өлімге ұшыратады. Гиперпаразит Trichodina инфузориясы ірі моногенетикалык - Monogenoidea күрттардын денесінен табылган. Мысалы, Simpered chutsi және Parasillurus asotus амур балыктарының желбезегінде тірш ілік ететіі і Aпсуlodiscoides asoti жэне Ancyrocephalus mogurundae- ның денесінде T.strelkovi табылған. Сондай-ак сорғыш қүрттар мен таспа күрттарда, жұмыр кұрттар, таспа кұрт жэне трематодтардың дернәсілдері кездесті деген дерек- тер де бар. Strigeidae тұқымдасына жататын Tetracotyle метацеркарийі эхиностомидтің редия атты ұрпагында (Ulmer, 1955) паразиттік тіршілік етеді, ал осылардыи тағы бір түрі T.variegata (Cotylurns pileatus - дернәсілі) - пескарь (Gobio gobio) жэне шиповник (Cobitis taenia) балығының дене куысында тіршілік ететін Ligula columbi - плероцеркоидынын денесінен табылған (Дубинин, 1956). Tetracotyle variegata метацеркарий дернәсілі эдетте, плероцеркоид паренхима- сында немесе субкутикулярлы кабатта коныстанады. Cyclobothrium - трематодасы - теңіз балыктарының эктопаразиті тең аякты шаяндар- да (Меіпегііа) мекендесе, ал Copepoda паразиттік шаянтәрізділерде - Derogenes тіршілік етеді (Dollfos, 1954). Сонымен катар эртүрлі эк- топаразиттерде кездесетін дернэсіл паразиттер де көпшілік. Бұл экто- паразиттер акырғы иесіне құрт дернэсілдерін тасымалдайды. Мысалы, иттерде тіршілік ететін кұрттың (Dipylidium сапіпит) цистицеркоид дернэсілі, ит бүргесінде (Ctenocepha/ns cams) жэне жүнжегіштертерде (Trichodectes cams) тіршілік етеді. Шаянтәрізділердің де арасында гиперпаразиттер көп кездеседі, олар өздерінен ірі эрі паразиттік тіршілік ететін шаянтәрізділерде мекендейді. Осылайша оларда үш түрден кұралған үш кабатты кабатша күрайды. Мысалы, Inachus такуа шаяыының кұрсағында отырған саккулинаны (Sacculina) сорып коректенетін Liriopsidae (Isopoda) өкілі Danalia curvata - ны келтіруге болады. Жиар (Giard, 1911-1913) бойынша Erythrops атты пелагикалык ша- янында Aspidophryxus изоподасы тіршілік етсе, ал оның кұрсағында ескекаяқты шаян Aspidoecia косақталады. Дегенмен, насекомдар класында үсгірт паразиттілік пен үстірт паразиттің иесі де жетерлік. Көптеген шаншарлар жұмырткаларын, дернэсілдерін баска насекомдарта салады да, өздері шаншарлар неме- 52се тахиндердің олжасына айналады. Гиперпаразит туралы көптеген сұрақтар колданбалы энтомологияда маңызды мэнге ие. Соның ішінде ауылшаруашылық өсімдіктерінің зиянкестерімен күресуде биологиялык эдістің ерекшелігі сол, паразиттік зиянкестерді жа- санды ортада жаппай өсіріп, сосын осы паразиттерді (негізінен шаншарлар) еркіндікке жіберу арқылы зиянкестердің шамадан тыс көбеюіне бөгет жасау. Зиянкес насекомдарда паразиттік тіршілік ететін көптеген шаншарлар эртүрлі екіншілік паразиттер тарапынан шабуылға үшырайды (10-сурет). Мысалы, кырық кабат ак көбелектің паразиті, шаншарлар - Apanteles glomeratus. Фор (Faure, 1926) деректеріне сүйенсек, 20-дан астам гиперпаразиттертерден, соның ішінде ең көп Tetrastichus гаро, Dibrachys boucheanus, Hemiteles fulvipes сиякты гиперпаразиттерден коп азап шегеді екен. Екіншілік паразиттердің эсерінің каншалыкты болатынын жүпсыз жібек құртының паразиті Apanteles fulvipes - тан байкауға болады. Екіншілік паразиттер шаншарлардың таралуы- на кедергі келтіреді, мысалы, 5456 Apanteles - тың піллэсін тексеру кезінде оның 2573 - і гиперпаразиттермен зақымдалған. сурет. A-Pyrausta-nubiatis көбелеісі ің паразиттері жэне олардың гиперпаразиттері: A-Pyrausta nubiatis; B-Limneria шаншары; С- Hemiteles шаншары; D-Pimpla шаншары; E- Mesochorus шаншары; F- Angitia punctoria шаншары; G- Pimpla шаншары; H-Eupteromalus nidulans шаншары 53Гиперпаразиттер - насекомдардың баска отрядтарына жататын паразиттерде тіршілік ете алады: мысалы, шаншар Tapinogalus pulchella паразиттік шыбын-тахиндерінде Exorista lobeliae, ал Ixoiiiphagus иіаншары - Ixodes m inus кенелерінде дамиды. Насекомдардағы гиперпаразитизм мэселелеріне кайта оралсак, кейде олардың дспесінде гиперпаразит немесе екіншілік паразит- ге кейде үшіншілік паразит паразиттік тіршілік етеді. Үшіншілік паразит екіншілік паразитті жойып, соның әсерінен зиянкестерді жоятын біріншілік паразитті сақтап қалатын пайдалы эсері бар. Гиперпаразитизмнің кейде төртіншілік деңгейі де болады. Бірақ үшіншілік немесе төртіншілік кезеңдегі паразитизм кэдімгі гиперпа- разитизмге Караганда, дүрыс сипатта болмайды. Мысалы, үкіде Prays olee/lus - ген Сильвестри (Si Ivestri. 1906) 20 түрлі паразиттер тапты, солардың ішінде тек біреуі гана (Ageniaspisfiscicol/is) біріншілік па разит. калган 7-еуінің бэрі екіншілік паразит, калғандары апыктаусыз біріншілік те, екіншілікте те, ал түрлерінін копшілігі кейбір жагдайда үшіншілік, төртіншілік болуы мүмкін. Баска жануарлар топтарының арасында үшіншілік паразитизмдер сирек кездеседі. Алдында корсегілгендей амебалар бақаның опали- насында паразиттік тіршілік етеді. кейде саңыраукүлак Sphaerita- мен зақымдалғаны көрінеді. Паразиттік жәндіктерде гиперпаразитизмнен бөлек синпарази- гизм немесе сопаразитизм дсп аталатын күбылыс жиі кездеседі, ол кезде бірнеше әртүрлі түрлердің паразиттері иесінің бір особьіне озінің жүмырткаларын немесе дернәсілдерін салады. Сол жагдайда бүл паразиттер бір-бірімен бэсекелес болады және бір-біріне зиян- ды эсері болады. Бір иенің бір уакыттагы паразиттерінің карым- қатынасын карасгырып. Штельваг төмендегі жагдайларды үсынды: Паразиттің біріншісі тірі калып, екіншісі өледі: 1. Ерте шыккан дернэсіл озінің бэсскелссін жояды. 2. Паразиттіц біреуі иссінің жэне баска паразиттің өліміне әкеледі. Паразит сияқты сопаразит те тірі калады. Арықтаудың нэтижесінде иесіпің өлімі екі паразиттің дс өліміне экеледі. Сопаразиттікке мысал ретінде ніаніпарлардың дернэсілін Aphilius жэне Арһеііпт-ті келтіруге болады. Aphelinus дернәсілдерінің болу себебінен Aphilius дернэсілдерінің дамуы баяу жүреді. Дсрнэсілдің бір уакытта паразиттік тіршілік ету жагдайында шанкан кобелек жұлдызкұртында Zygohalhria-иың дамуы бүзылады. Қызығы. 54паразиттін біреуі шаншар, екіншісі тахин болса, сол кезде көп жағдайда шаншардың дернәсілі жойылады. Бір-біріне зиянды әсерінін аркасында бір түрдің дернәсілдері сопаразит бола алады. Сол кезде тахиндар Еирһогасеа киғы коло- ниясына Lophyrus - тарға шабуыл жасайды, сол кезде киғылардың дернәсілдері закымданады. Туылған паразиттердің бойы кыска жэне өмір сүруге кабілетсіз келеді. Нильсон 767 тахиннің жүмырткасы салынған 150 жүлдызкұрт пестрянкасын тапқан. Осы мөлшердегі Нильсонның жүмырткалараынан 144 тахин ғана алынған, ал калганы жойылып кеткен. Жэндіктердің паразитизмінің жэне гиперпаразитизмінің кұбылысын қарастыра отырып, біз кейде паразиттік карым- қатынастың кызық жағдайларын көреміз. Мысалы, шаншарлар тек жерде тіршілік ететін жануарлар, кейде судағы жәндіктерде паразиттік тіршілік етуге бейімделеді. Hemiteles bianmdatus жылғалыктарының дернэсілдеріне эктопаразит ретінде, кейінен ша буыл жасап, ал сонан соң иесінің денесіне енеді. Жылғалыктарда жұмыртқаларды салғанда он жэне одан да көп минут суда Agriotypus armatus паразиттік тіршілік етеді. Anagrus жэне Carophractus инелік жэне су кандаласының жүмырткаларында дамиды. Жұмырткаларын тастағанда жэне піллэдан шыкканда бүл шаншарлар суға жақындайды. Жаңа ортасына бейімделгенімен, осы су жәндіктер паразитінің кұрылымы аз өзгереді. Эндопаразиттік кезеңге Караганда, бұл даму түсінікті, олар жердегі жануарлардың паразиті сияқты иесінің ішінде дамиды. Тек Agriotypus дернәсілдері куыршақтанганда өзінің иесінің оймакшасының кақпакшасында жіптен ұзын жұка лента дай- ындайды. Бұл лента тыныс алуда үлкен мағынасы бар, ол кесілгенде шаншарлардың дамуы тоқталмайды. 55жүктеу/скачать 0,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|