Оқулық Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі бекіткен
жүктеу/скачать 0,7 Mb.
|
паразитология кітап
| Polychaeta-m паразиттер өте сирек, шамамен 20 паразиттік фор малар (Ichthyotomus, Histriobdella, Eunicidae) бар. Oligochaeta-да
40 шакты паразиттер (негізінен шаянтәрізділердің желбезегінде паразиттік тіршілік ететін Branchiobdellidae тұкымдасының өкілдері) кездеседі. Сүліктер (Hirudinea) эктопаразитизмдікке көшуге алғаш кадам баскан класс. Мысалы, сүліктердін 300 түрінің 200-дей түрі паразит тер. Коловраткалар класында (Rotatoria) 20-ға жуык түрі паразиттер. Моллюскалар (Mollusca) типі паразиттік формаларға кедейлеу, олардың ішінде Lamellibranchia-яардъщ 3 түрі жэне Gastropoda- лардың 100-ге жуығы паразиттер. Буынаяктылар (.Arthropoda) типі (1 млн. астамы) ерекше паразиттік түрлерге бай. Деседе, буынаяктылар типінде Pentastomida (75 түр) класы ғана толык паразиттерден кұралған. Ал, Pantopoda класының өкілдері теңіз гидроидты полиптердің жэне маржан полиптердің дернәсілдік кезінде паразиттік тіршілік етумен сипатталады. Pantopoda класында 350-ге жуык паразиттік түрлері бар. Баска да кластарды рет- ретімен карастыра келе шаянтәрізділер (Crustacea) класында бір ғана Branchiura отряды (70-ке жуык түр) толык паразиттерден күралған, 43баска да Copepoda, Cirripedia жэне Isopoda отрядтарында паразиттік түрлср көптеп кездеседі. мысалы, Copepoda-нът 10 отряд тармағының 8-і. Cirripedia-ның екі отряд тармағы (Rhizocephala жэне Ascothorocida) толык паразиттерден тұрады. Жалпы шаянтәрізділер класында 2 мыңға жуық паразиттік өкілдері кездеседі. Arachnoidea класындағы кенелер (.Асагі) огрядында паразиттердің саны көп, тек Onychopalpida отряд тармағында паразиттік түрлері жок. Mesostigmata жэне Ixodides отряд тармактарында 1500-ге жуық паразиттердің түрлері болса. соның ішінде 400-ге жуык түрлер Ixodides отряд тармағына жатады. Sarcoptifonnes отряд тармағына котыр кышымалар мен кұс кауырсын кенелері жатады, олардың 900-ден астам түрлері бар. Trombidiformes отряд тармағына өсімдік паразиттерінің (Eriophyidae, Tetranychidae) түрлері 800-ге жет- кен. ал жануар паразиттерінің (көбінесе Hydracarina Trombiculidae дернэсілдері) түрлері 1 мыңға жуық. Сонымен, кенелер отрядында жануарлар паразитінің 3500 түрі. өсімдік паразитінің 800 - ге дейін түрі кездеседі. Palaeostraca, Tardigrada жэне Protracheata сиякты үсак кластар мен Mvriapoda сиякты ірілеу кластарда паразиттер кездеспейді. Көлемі бойынша ең үлкен класс болып саналатын насекомдарда: биттер. мамыкжегіштер. бүргелер жэне Strepsiptera отряды толык паразиттік болып саналады. Сонымен катар, түрлі отрядтарда ретсіз кездесетін паразиттік түрлер (шаншарлар, тахиналар, бөгелектер) болады. Насекомдар дернэсілдік сатыларында эндопаразитизм кұбылысына кабілетті болса. олардың ересектері эктопаразиттік тіршілік етуге бейім келеді (биттер, бүргелер, төсек кандаласы). Шаншарлар түқымдасының 40 мыңға дейін түрі, мамыкжегіштердің 1500 түрі. бүргелердің 800-ге дейін түрлері паразит болып санала ды, Қосканаттылардың ішінде ен үлкен топты кансорғыш масалар (Culicidae) күрайды. Қансорғыш масалардың 1400 түрі бар, соның ішінде Апорһеііпі тобына жататын 164 түрі безгек ауруын тасымал- даушылар болып саналады, Сонымен, паразит наеекомдардың 50 мыннан кем емес түрлері аныкталған. Егер. тікентерілілер (Echinodennata) типіндегі организм болып саналатын офиураларды паразит деп санамасак, паразиттік түрлері бұл типте мүлде кездеспейді. Хордалылардың (Chordata) арасында паразиттер болмайды. Тек уакытша тұрғын есебінде Fieraster, Oxibelus, Euchalyophis туысы- на жататын үсак балыктар голотурийдің өкпесінде, клоакасында 44кездеседі. Ал, миксиндер болса, балықтардың дене куысына еніп тіршілік етеді. Бұл күбылыс паразитизмге карағанда, жырткыштыкка жақынырак келеді. Балықтардың арасында түрлі кекіре балықтар (горчактар) гүтцы суда мекендейтін косжакіаулы моллюскалардың бакал- шак куысындағы желбезектеріне уылдырыктарын шашады, уылдырықтан шыккан кекіре дернэсілдері моллюсканын жел- безегінде ұзак уакыт бойы баспана есебінде тіршілік етеді. Кэдімгі кекіренің басының артқы жағында иесінің желбезек жігішелеріне жабысатын арнайы өсіндінің дамуы паразитизмге бейімделгіштің бір көрінісі болып табылады. Жырткыштык коректенудің біртіндеп паразитизмге жакын келуін Онтүстік Америкада мекендейтін Desmodus туысына жататын жарканаттардан байкауға болады (Acosta и. Romana, 1938). Олар түнде ірі сүткоректілерге шабуылдап, өткір үстіңгі тұмсыктарымен сүткоректілердің терісін кесіп канын сорып қоректенеді. Бұл жарканаттардың коректену сипатына байланысты ішегінің алдыңғы бөлігі өзгеріске үшырап арнайы бейімделген: өткір күрек тісі, жіңішке өңеш жэне кан жиналатын ерекше есіндінін болуы. Desmodus жылкыларда болатын «шағылыс ауруын» коздырушысы Trypanosoma eqиiperdum-ды тасымалдайды. Сонымен, ғылымга аныкталып белгілі болган паразит жануарлардың жалпы саны 65-70 мыңдай. Арндт (Arndt. 1940) Германия фаунасы бойынша еркін тіршілік ететін жануарлар мен па- разиттер санын салыстыра келе шын мэнінде, паразиттер пайызынып соншама үлкен екенін көрсетті. Жануарлар әлемінде паразитизм кұбылысының таралуының жалпы сипаты осылайша. Әртүрлі топ- тар арасында бір-біріне деген ортак негіз болмағанның өзінде олар паразиттік тіршілікке көшіп отырған. Филогенетикасы бойынша паразиттердің орнығуында осындай кездейсоктықтарға карамастан, мұндай орнығудың өзінде кейбір заңдылыктар орын алады. Ең алдымен, Deuterostomia жэне Protostomia арасында паразиттік карым - қатынастың ерекшелігі бірден көзге түседі. Deuterostomia бөлімінде 17 кластың ешбіреуі де паразиттік тіршілік етпейді, ал Protostomia бөліміне кіретін 37 кластың ішінде 20 класынан аста- мы паразиттік өкілдері кездеседі, 7 класы түгелдей паразиттерден (Trematodes, Monogenoidea, Cestodes, Acanthocephala, Nematomorpha, Myzostomida, Pentastomatida) тұрады. Әрі карай Protostomia бөліміне кіретін Bryozoa, Branchiopoda, 45жүктеу/скачать 0,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|