Оқулық Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі бекіткен
жүктеу/скачать 0,7 Mb.
|
паразитология кітап
| Sacculina-нъщ көбею кабілетін закымдаушы касиетін Сагсіпш және Inachus шаяндарында тіршілік ету барысында айқын байқауға болады. Паразиттің тіршілік ету барысында оларда зат алма- су процесі толығымен өзгереді. Carcinus аналығында канының түсі қалыпты түссіз, бірақ жұмыртқалары пісіп жетілген кезде ол сарғаяды, себебі оның күрамында 0,2% май, тетронэритрин жэне лютеин болады. Атальщтарының каны түссіз жэне тек 0,06 % май болады. Бауырдағы май мөлшері 4-12 % өзгермелі жэне май мөлшері жүмыртқасы пісіп жетілген аналықтарында байқалады. Бүл калыпты даралардың жағдайы. Saceulina-мен закымданған шаяндардың бауырында май мөлшері өте жоғары болады. Ал анальщтың канында май мөлшері жұмыртқасы калыпты пісіп жетілген аналык канынын май мөлшерімен тең. Бүл ауыткулар шаяндардың сырткы сипатынан да көрініс табады. Аналықтарынын қүрылысы өзгермейді, бірақ аталықтарының кұрсақ бөлімі толықтай аналықтарына тэн күйіне көшеді. Копулятивті аяктары кішірейеді, құрсақтың баска бөліктерінде екі бұтақты, кауырсынтэрізді аяктары пайда болады, осы кезеңде сыртқы белгілері бойынша аталық да- ралар мен аналык дараларды ажырату мүмкін емес. Saceulina түсіп калған жағдайда жүргізген зерттеулері бойынша Смит (1910) аталык гонадалардың саккулинаның паразиттік тіршілік етуіне байланысты жүрген өзгерістерінің нэтижесінде жыныс бездерінде жас овоциттер анықталған.
Ұқсас кұбылыстарды Peltogaster паразиттік тіршілік ететін ша- яндарда байкауға болады. Паразиттердің кастрациялаушы касиетіне байланысты көптеген мысалдар келтіруге болады. Паразит эсерінен иесінің жынысы қарама-қарсы жынысқа алмасуы неге байланысты деген сұрақ туындайды. Бұл сұракка жауап беру қиын: кейбір дерек- тер бойынша мүндай өзгерістер иесінің гонадасының кастрациясы жүрмеген жағдайда да байқалған. Aphelopus theliae-ның дернәсілдері Thelia bimasculota (Homoptera) насекомдарында паразиттік тірішілік етеді. Паразит эсерінен Thelia кастрацияға ұшырайды жэне интерсексуальді белгілерге ие болады. Паразиттермен закымданған аталықтарда аналыктың кейбір белгілері: мөлшері ұлғаяды, кұрсак қылтанақтары жэне кұрсақ сегменттерінің формалары өзгереді, шағылысу аппаратының 241 кішіреюі байкалады. Аналықтардын белгілері аз өзгереді, тек жыныс аппараты кішірейеді. Бірак, С. Корнхаузер (1919) «афелопизирлен- ген» немесе аналыкка өте ұқсап кеткен аталыктардың аталық безінің көлемі калыпты, эрі спермийлері көп болғандығын аныктағаы. Бұл жағдайда сырткы интерсексуалдык белгілер гонадалардың кастра- циясына тэуелді болмағанын көрсетеді. Интерсекстерге ұксас Mermis нематодаларының кұмырскада паразиттік тіршілік етуіне байланысты «интеркасталар» да бар. Оларда екі жыныстың белгілері ғана емес, түрлі каста белгілерін байқауға болады. Интеркасталарда жыныстық жағынан жетілген аналықтардың жэне жұмысшылардың, яғни ұрпак бермейтін аналықтардың белгілерін байқауға болады. Интеркасталардың ішінен мермитогиндер мен мермитэргаттарды ажыратады. Мермитогиндерге - Mermisuen закымданған жыныстык жағынанжетілгенаналыктаржатады.Оларкалыпты «ханшаға»ұксас, бірак канаттары редукцияға ұшыраған, ал бас бөлімі мен кеудесі калыпты жағдайдан кішірек болады. Олардың майлы денесінде май болмайды, ал аналык бездері толык дамымаған. Инстинкттері де өзгерген, мермитогиндер өте белсенді жэне жұмысшылардың кейбір кызметтерін атқарады. В. Уиллер (1928) оларды жыныстык жағынан жетілген аналыктарға айналатын дернэсілдерден дамыған дейді. Мермитэргаттар - Mermis эсерінен өзгерген жұмысшылар. Олар калыпты жұмысшылардан ірі, тек жыныстык жағынан жетілген аталыктарда байкалатын маңдай көзшелердің дамуымен және «ханшаға» тэн түстердің болуымен сипатталады. К. Гссвальд (1938) мермитидалармен закымдануының нэтижесінде кұмырскалардың аталыктарының модификацияла- рын аныктаған. Көп жағдайда паразиттермен закымдану құрсак бөлімінің ұлғаюы жэне канаттарының кыскаруымен сипатталады. Mermis эсерінен түрі өзгерген дараларды Lasius, Pheidole, Mirmica, Camponotus жэне т.б. құмырскалар тұкымдасында байкауға болады. Бастапкы кезеңде қүмырска дернәсілдері дифференциацияланбай дамиды, кейін олар корекпен камтамасыз етілу дэрежесіне байла нысты арнайы каста белгілеріне не болады. Паразит дернэсілдердін зат алмасу процесін бұзады, ал түдыратын өзгерістері Mermis-тің организмге ену уақытына байланысты. Паразиттердің ену уакыты неғұрлым ерте болса, құмырскалардағы түзілетін өзгерістердің дэрежесі соғұрлым күрделі жэне айкын байкалатын болады. 242жүктеу/скачать 0,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|