Оқулық Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі бекіткен
жүктеу/скачать 0,7 Mb.
|
паразитология кітап
| Өткінші құстарда кездесетін убиквистер. Бүл паразиттер кұстардың денесінде тіршілік етеді. Олардың тіршілік циклі кұс денесінде өтеді. Паразиттердің осы тобына мамыкжегіштер мен кауырсын кенелерін (.Sarcoptiformes) жаткызуға болады.
Мамықжегіштер ШаЧорһауа) бүкіл тіршілігін күстардың денесінде өткізеді жэне кауырсындарға бекітіп, жүмырткаларын са- лады. Сондықтан Mallophaga-ны жаңадан үшып келген кұстардың денесінен де кездестіруге болады. Сонымен, мамыкжегіштер кұстарда 223жыл бойы паразиттік тіршілік ететін убиквистер болып табылады. Мамыкжегіштер мен кауырсын кенелерінің алғашкы шығу тегі тура- лы келесі ой-пікір айтылады. Мамықжегіштер мен кауырсын кенелері кұстардың паразиттеріне айналу үшін ұзақ уақыт жэне тығыз байла- ныста болуы тиіс. Мүндай байланыс кұстар ұялаған кезенде ғана бо- луы мүмкін. Құстардың кыстау кезеңінде тұракты мекені болмайды жэне олардың субстратен тығыз жэне ұзакка созылатын байланысы ұя салған жэне балапан баскан уакытында байкалады. Жэне осы уакытта эктопаразиттер оңай бір дарадан екіншісіне жұғады. Сондықтанда, өткінші кұстардың эктопаразиттерінің алғашкы отаны деп ұялайтын аймақтары саналады. Мамыкжегіштердің өткінші кұстарда таралуы туралы көптеген қызыкты мэліметтер бар. Ен алдымен, мамықжегіштер иесінің жасына қарай байқалатын паразитофаунадағы өзгерістер тура лы мағлұмат береді. Мысалы, балапандардың мамыкжегіштермен закымдануы ең алғаш рет ұяда жүреді. Балапандар бұл паразиттерді ересек кұстардан жүктырады. Сұр карлығашта мамықжегіштер мен кауырсын кенелері ең алғаш рет балапандарының канатының ұзындығы 120-125 мм жет- кенде кездеседі, ал ересек кұстардың канаты 170-180 мм-ге жетеді. Қанаттарының 120 мм ұзындығы 14-15 күндік жас балапандарға тэн. Ересек калалык карлығаш канатының ұзындығы 112-114 мм, ал мамыкжегіштер канаты 50-60 мм-ге жеткен балапандарды зақымдайды. Қара торғай балапандарының мамыкжегіштермен закымдануы 10 күндік кезеңнен канаттары 50 мм-ге жеткенге дейін байкалады. Кейбір кұстардың мамыкжегіштермен закымдану кезені ығысуы мүмкін. Бакылдак кұтанның (Nycticorax) мамықжегіштермен (.Esthiopterum) закымдануы 11, 15 жэне 22 күндері байкалған, ал жаппай закымдануы ұшар алдында жүреді (Дубинин, 1937). Г.С. Марков (1937) Жаңа жерлік кайра (Uria lomvia) күсының ба- лапандары 1-5 күні мамықжегіштермен закымданғанын аныктаған. Мүмкін бүл балапандардың канаттарынын жылдам өсуімен байла- нысты. Қүстар мамыкжегіштердің бірнеше түрімен закымдануы мүмкін. В.Б. Дубинин (1947) каравай кұсының денесінің эртүрлі аймағында паразиттік тіршілік ететін мамыкжегіштердің үш категориясын ажыратады. Қаравай кұсының мамықжегіші неғұрлым кіші болса, соғүрлым ол иесін ерте закымдайтыны аныкталған. 224Құстарда, соның ішінде каравайда, мамықжегіштердің гіршілік циклінің маңызды кезеңдері иелерінін миграцияларына байланысты екені байкалды. В.Б. Дубинин (1947) кұстардың ұзак уакыт ұшуы эктопаразиттердің бір бөлігінің түсіп жойылуьтна алып келетінін ескереді. Ferribia жэне Megninia туысының кенелеі тек жұмыртқа сатысында ғана миграцияға қатысады. Дәлел ретінде, ұшу алдында жұмыртқаларының көп болуы жэне ересек немесе жас даралардың күрт азаюы байқалады. Қаравайлар Еділ атырауына ұшып келген- нен кейін, яғни көктем кезінде мамықжегіштердің жүмыртқадағы үрыктық даму кезеңі жүреді. Көпшілігі осы кезеңде дамиды. Мамықжегіштердің екінші жүмырткаларын салу кезеңі жэне солтүстік генерацияның түзілуі балапандардың шығу уакытына сэйкес келеді. Mallophaga-ның баска түрлерінде үксас бейімдеуінілік байкалмайды, сондыктанда үшып келген қүстардың үстінде има го кезеңінде тіршілік етеді. Қауырсын кенелерінің Sarcoptiformes гаралуы мамыкжегіштермен бір параллель бағытында жүрген, себебі олардың коректену сипаты мен тіршілік циклінің сипаты өте үксас. Кенелер ересек күстармен бірге не жүмыртқа, не има го түрінде үшып келеді. Ал үялайтын кезеңде ересек күстардан балапандарға жүғады. Құстардың кенелермен зақымдану кезеңі мамыкжегіштермен закымдану уакытына сэйкес келеді. Мүндай жағдайды қарлығаштарда, сүр карлығаштарда жэне кара торғайларда байкауға болады. Шүбар шымшыктың кенелермен закымдануы канатының үзындығы 36-45 мм-ге жеткенде, ал Megninia кенелері қаравайларды мамықжегіштерге Караганда кешірек 18 күні зақымдайды. Кенелердің тіршілік циклінде иелерінің миграциясы- на бейімдеушілігін байкауға болады. Қаравайда паразиттік тіршілік ететін Megninia жүмыртка сатысында миграциялайды. В.Б. Дубинин бакылдак күтан (Nycticorax) мен баска да кұтандардың түрлерін зерттеу барысында кызыкты мэліметтер алған. Сәуірдің ортасын- да Еділ атырауына ұшып келген бакылдак күтанда кенелер мүлдем кездеспейді. Бакылау нэтижелері бойынша 18 сәуірден бастап, Pterolichus ardeae кенелері пайда бола бастайды. Осы уакытта үшып келген кұстардың бүкіл теріасты қабаты кенелердің дсйтонимфала- рымен каптап кетеді. Дейтонимфалар Pterolichus даму сатысы болып табылады. Келесі үнтайдың ішінде терінін зақымдану интенсивтілігі үлғая түседі. Pterolichus-тъщ тері үсті формалары көбейіп, керісінше дейтонимфалармен закымдануы азая түседі. Тамыз айында кері процесс байкалады, яғни Pterolichus ardeae теріүсті формаларымен 225закымдану экстенсивтілігі мен интенсивтілігі азайып, дейтонимфа- лармен закымдану интенсивтілігі жоғарылайды. Осы тері астындағы дейтонимфалар сатысында кенелер кұстардың миграциясын өткізеді жэне миграция кезінде түсіп калу каупі төнбейді. Қүстардың денесінде кенелердің таралу ерекшеліктеріне карай заңдылыкты байқауға болады. Олардың жиі кездесетін аймағы болып, кұстардың какпа кауырсындары табылады. тіпті. ол жерде де олар біркелкі орналаспайды. Мысалы, Eusthatia cultrifer жэне Chauliacia securiger сұр карлығаштардың 2-ші какпа кауырсындарында бекінуді жөн көреді. Мұны, 30 ересек сүр карлығашта жүргізген зерттеу жұмыстары дэлелдейді. Орта есеппен 1 - какпа кауырсындарында - 3,4 кене, 2 - какпа кауырсындарында - 194, 3 - какпа кауырсындарында - 82, 4 - какпа кауырсындарында - 37, ал 5 - какпа кауырсындарында - 7,5, 6 - какпа кауырсындарында - 3, 7 - какпа кауырсындарында - 1-ге шамалас. Сур карлығаштардың балапандарында да үксас ерекшеліктер байкалады, бірак айкын емес. Қарлығаштардыц ересек түрлерінде айкын корінетін, жазғы ба- лапандарда элсіздеу жэне үядағы балапандарда өте элсіз ұксас та ралу заңцылығы байкалады. Г.С. Марков кара торгайларды зерттеу барысында ұксас аналогты карым-катынастарды жэне кенелер жиі 2-3 жэне 4-какпа кауырсындарында кездесетінін байкаған. Ұядағы балапандардың канаттарындағы кенелер біркелкі таралған (10 кесте). 10 кесте жүктеу/скачать 0,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|