Оқулық Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі бекіткен
жүктеу/скачать 0,7 Mb.
|
паразитология кітап
- Бұл бет үшін навигация:
- V тарау. Гиперпаразитизм қубылысы
| - лар акырғы иесі болып табылады. Су омырткалыларында әсіресе, балыктарда, шаяндар (Copepoda, Branchiura, Isopoda) жэне кұрлыкта тіршілік ететін омырткалыларда биттер, бүргелер, қандалалар, мамыкжегіштер жэне кенелер паразиттік тіршілік етеді.
Келтірілген мысалдарга карасак, Protozoa мен Vertebrata арала- рында бір-біріне карама-кайшылык бар. Protozoa-лардың жеке особ- тары мөлшерінің кіші болуымен коса коректік материалдардың аз болуы себебінен карапайымдыларға паразиттердің коныстануы те- желген. Керісінше, омыртқалылардың мөлшерінің ірі болуы жэне 47қорек қорының молдығы, оларда паразиттердщ алуан түрліпнщ си- паттайды. Еркін тіршілік ететін жануарлар мен паразиттік жануарлар арасындағы белгілі байланыстың сипаты байкалады. Мысалы, паразиттердің кейбір топтары белгілі бір иеде ғана тіршілік етіп. бейімделуі. Байланыстың мұндай түрі барлық омырткасыздар мен грегариналарда; гидроидты полиптер мен пантоподаларда; сорғыштардың партеногенетикалык ұрпақтары мен моллюскаларда; паразиттік шаянтәрізділер мен кейбір еркін тіршілік ететін шаяндар- да; Echinodermata мен паразиттік Myzostomida, Gastropoda арасында байланыстары байкалады. Мүндай байланыстардың сырын ашудың өзі аса киындау. Pantopoda дернәсілдерінін гидроидты полиптерде паразиттік тіршілік етуінің себебі, ересек пантоподалардын гидроидтармен коректенуімен байланысты болса керек. Echinodermata-лар өзінін баяу козғалуына байланысты Gastropoda сиякты баяу козғалатын паразиттерге лайыкты иесі болып табылады. Ірі денелі, басаяқты моллюскаларда баска моллюскаларға Караганда, паразитофаунасы алуан түрлі. Балықтарда паразиттік тіршілік ететін кокцидиялар, инфузориялар, Dicyemida жэне та- спа кұрттардын дернэсілдері (Corallobothrium), моногенетикалык сорғыш (Isancistrum loliginis) жэне ескекаякты шаяндар (Archicaligus) сияқты паразиттер, басаяқты моллюскалардың денесінен табылған. Сонымен, паразиттердін таралуына жануар-иенің дене мөлшері мен коса олардың денгейінін биіктігіде маңызды рөл аткарады (Киршенблат, 1941). Иесінің эртүрлі мүшелері паразит үшін эртүрлі орта болып табылады, сондыктан сол иесінде бір мезгілде баска паразиттердің бірнеше түрлерінің болуы мүмкін. Ал, ірі, бірак томен сатыдағы жануарларда (мысалы, актинияларда) паразиттердің түр саны аз болып келеді. Паразиттердің көптеген топтары суда жэне күрлықта тіршілік ететін жануарларында кездесіп, біркелкі таралған, кейде олардын кейбір түрлері айкын тіршілік ететін накты бір иеде ғана тіршілік етеді. Паразиттердің кейбір топтарында, сол топтың апатты кұбылысына мүлде тэн емес жеке өкілдерінің паразиттік тіршілікке көшуі байкалады. Әдетте, су паразиттерінің құрлыкка, ал қүрлык паразиттерінің су паразигтеріне ауысып кошуі онын ежелгі иесінің тіршілігінің өзгертуімен байланысты. Су паразиттерінің құрлыкқа ауысу кұбылысы дөңгелек 48кірпікшелілер инфузорияларда (.Peritricha) байқалады. Мысалы, есеккұрттың (мокрица) желбезегіндегі паразит Ballodora инфузори- ясы (Догель жэне Фурсенко, 1920) иесімен бірге күрлыкка шыккан. ал олардын жакын туыстары мен ұрпақтары суда тіршілік етеді. Сонымен катар, Trichodinopsis инфузориясы (гидраларда, балықтар мен су моллюскаларында тіршілік ететін Trichodina-ларіхьщ жақын туысы) бауыраяқты моллюскалармен (Cyclostoma pomatias) курлыкка шығып, сонда сакталып калган. Балықтардың желбе- зек сорғыштарының ұрпактары кэдімгі шөп бакасының куыгында тіршілік етуі, баканың желбезегінің жойылуына байланысты пара зит конысын куыкка ауыстырған деген болжамдар бар. Жарғакканаттылардың шаншарлар гұкымдасынын өкілдері әдетте, кұрлык жануарлары болып саналады, дессде 27 000 кұрлык шаншарлардың ішінде 4 немесе 5 туысы (.Prestwichia, Agrioftpus) кейбір уакыт өте келе суға тусіп, жүмырткаларын сол жерде сүңгуір коңыздарға немесе баска да насекомдардыц жұмырткаларына салады. Баска жағынан, итбалыктар өзімен бірге суға біркатар бүргелер мен кенелерді, теңіз жыланы иксодалык кенені - Amblyomma nitidum- ды алып кеткен. Кейде иесінің баска ортаға көшуі нәтижесінде баска да күбылыстар байкалады, оларға бөтен. яғни баска ортада тіршілік ететін паразиттер жабысады. Бүл катынаста киттэрізділер мысал бола алады. Олар шығу тегі жағынан кұрлыкта тіршілік етушілер. бірак су тіршілік етуіне байланысты киттерге мұртаякты шаян- дар отрядының Соготіісі, Tubicinella туысының окілдері терісіне бекінген жэне паразиттік тіршілік ететін амфиподалар отрядының Cyamus туысының шаяндары қоныстанган, олар киттің терісінде ойыктар түрінде жараларды тудырады. Ал, аранның (бегемот) көзінде балыктардың желбезектерінде паразиттік тіршілік ететін моногенетикалык сорғыш Oculotrema коныстанған. Судан құрлыкка шыккан паразиттердің ішінен азиялык орман- дарда мекендейтін, ірі сүткоректілерге шабуыл жасайтын цейлон сүлігін (Haemadipsa сеуіопіса) де мысалға келтіруге болады. 49V тарау. Гиперпаразитизм қубылысы Бір жануарды эрі корек әрі баспана ретінде пайдалану кұ- былыстары табиғатга кең таралған. Оған барлык паразиттер мысал бола алады. Деседе, қорек коры мол кондылығы жаксы паразиттің өзі баска да екінші реттік ұсак паразиттерге корек көзі болып табылады; сонда паразитизм екі деңгейде жүреді, оны гиперпаразитизм кұбылысы деп атайды. Гиперпаразитизм табиғатта сирек байкалғанымен, бірақ соңғы жылдардағы зерттеулер гиперпаразитизмнің жеткілікті мөлшерде мысалдарын ашты. Гиперпаразиттің иесі карапайым пара зиттер болса, оида гиперпаразиттің мөлшері карапайымдылардан кіші баска да бір клеткалы организмдер, саңыраукұлакты организмдердің болуы конымды жағдай. Осыған байланысты жылкының ток ішегінде паразиттік тіршілік ететін Entodiniomorpha тобынын кірпікшелі инфузориясына коныстанған сорғыш инфузория Allantosoma-ны мысалға келтіруге болады. Алғапі рет Г. II. Гассовский (1918) апыктаған Allantosoma- ның казіргі таңда бірнеше түрі белгілі. олардың денесі сопакша келген, денесінің соңына карай бір-біріне карама-карсы орналаскан екі түйінді сорғышты кысқыштары немесе карапайым екі сорғыш кармалауыштары болады. Соңгы кезде эртүрлі Opalinida- дың, соның ішінде Zelleriela, Cepedea, Opalinida (Stabler, 1933: Carini und Reichenow, 1935; Stabler and Chen. 1936; Эпштейн, 1941) денесіне енгсн паразиттік амебалар кездесуде (9-су- рет). Кейде опалиналардың плазма- сында диаметрі 5-14 р болатын үсак Entamoeba туысына жата- тын амебалар көптеп кездеседі. Карини жэпе Рейхенов (Carini und Reichenow, 1935) пайымдауы бой- ынша, бұл амфибиялардың ішегінен опалииалардың ішегіие көшкен Е. гапатт паразиті болуы мүмкін сурет. Опалина Ceredea longa- ның дснссіндегі паразиттік аме- деген болжамдарға тоқталған. балар (Entamoeba): 1-опалинаның ядролары; 2-паразиттік амебалар 50Опалиналардың денесінде амебалардың вегетативті сатысымен коса цисталары табылған, сонымсн катар Ст юлер жэне Чен (Stabler and Chen. 1936) опалиналардың ішінде пайда болтан цисталардан аме- баларды тапқан. Бүл жағдай амебалардың тез таралатындығы мен жстентивті закымдаудыц 100 пайызға дейін жететіндігін көрсетеді. Паразиттік карапайымдыларда, өге коп паразиттік тіршілік ететіндер Microsporidia жэне сотан жакын организмдер. Мик- роспоридиялар эдетте, грегариналарда (Lankesteria ascidiae-napm), инфузорияларда (Balantidium-да. Nosema-лар), миксоспоридиялар- да (Ceratomvxa coris-та, Nosema marionis) паразиті ік тіршілік етеді. Грегариналарда систематикалык жағдайы толык анықталмаған Лlicrospohdici-ларға жакын Дietchnikovellidae тұкы мдасыны і\ окілдері паразиттік тіршілік етеді. Әсіресе, Metchnikovellidae - дың сопақтау келген цисталары грегариналарда жиі кездеседі. Кебінесе, тндопаразиттік амебалар мен инфузорияларда (Nyctotherus, Entodiniomorpha) Sphaerita туысына жататын саңыраукұлактар ііарази гтік тіршілік етеді. Микроспоридиялардың жеке өкілдері паразиттік Protozoa - лардан баска да соргыш кұрттардың (Gymnophallus somateriae-яс Nosema Jegeri), таспа күрітардыц сарыуызы немесе пареихима- сында (Taenia bacillaris, Moniezia expansa жэне т.б. паренхимасы мен гонадасында), нематод гарда (Nosema mystacis), мысықтарда тіршілік ететін Ascaris mystax гонадасынан, тышкандарда тіршілік ететін Protospirura muris - тан Thelohania reniformes табылған. Nosema туысына жататын микроспоридиялар церкарий тканьдерінен габылган (Cort et al.. 1960). Эктопаразиттердің ішінде микроспори диялар (Nosemapidicus, N. etenocephali) кейбір бүргелерде кездеседі. Кейде талшыктылар паразиттік күртгардын гиперпаразиті бо- лып табылады. Теңіз жылан балығының (сойылып каралган 35 балықтың 20 - сында ) ішегінен Hexamitus талшықты паразит кез- дескен, Гюннинен жэне Вихтерман (Hunninen and Wichtermann, 1938) зерттеулері бойынша Deropristis inflata - сорғыш кұртының жұмыртқасынан, жұмыртка өткізгіштен жэне жатыннан табылған, кейде талшыктылардың саны бір жүмырі када 20-га дейін жеткен. жүктеу/скачать 0,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|