Оқулық Егорина А. в., т б. Е25 География
жүктеу/скачать 3,77 Mb. Pdf көрінісі
|
География 7 сынып Егорина
| 2. толқын элементтері.
Су бе ті нен көтеріліп тұрған толқынның жоғарғы бөлігі – толқынның қыры, ал толқынның неғұрлым терең бөлі гі – толқын - ның етегі деп аталады. Толқынның қыры мен етегі ара сында толқынның беткейі орналасады. Толқын ұзындығы , биіктігі , жылдамдығы және еңістігі арқылы анықтала- ды. Толқынның ұзындығы – екі көршілес толқындардың қырлары немесе етектері арасында жатқан горизонталдың арақашықтығы. Толқынның биіктігі – толқын қырының және ете гінің арасындағы биіктіктің ара- қашықтығы. Еңістігі – биіктігі оның ұзындығының жарты шамасы- на қатынасы. Жылдамдық – толқын қырының уақыт бірлігінде (секунд) жүріп өтетін арақашықтығы. Толқындар қысқа және ұзын деп бөлінеді. Ұзын толқындарға – сейсмикалық және көтерілу-қайту толқындары, ал қысқа толқындар- ға – желдік жатады . Желдік тол- қындардың пайда болуы кезінде жел 45-сурет . Теңіздің соқпа толқындары 88 су бетіне әсер етіп, оның бөліктерін тепе-теңдік жағдайға шығарады да, оларды орбита бойымен (сағат тілінің бағытымен) бірдей жыл- дамдықта қозғалуға мәжбүр етеді. Жел энергиясын жұту арқылы, толқындар көтеріле береді. Жел толқын қырларын айналдырған- да, « дөңгелектер » пайда болады. Желдің жылдамдығы азайғанда, толқулар басыла бастайды, тек өте ұзын жайпақ толқындар – желсіз, тынық толқындар – қалады. Биіктігі бірнеше метрге көтерілгенде, олар- дың ұзындығы бірнеше жүз метрге (840 м) дейін барады. Желдік толқындар жел арқылы берілетін аса зор энергияға ие. Да- уылды толқындардың орташа өлшемі: биіктігі 5 м-ге дейін жетеді, ал ұзындығы 100 м – толқып тұрған беттің әрбір км 2 -не 3 млрд квт энер- гиядан келеді. Кедергіге соқтығысқанда, толқынның қиратушы күші, қырқаларының массасының (100 т-ға дейін жетеді) есебінен күшейе береді. Жағалауды қорғап тұрған толқын тосқындары (арнайы бөгеттер) әрбір нақты жағдайды есепке алып жасалады. Толқындар тау жыныстарын бұзады, қираған заттарды жағалауға тасымалдайды және сол жерге жи- нақтап жағалауын қалыптастырады. Толқын қозғалысының жер бедерін қалыптастырудағы рөлі өте зор. жүктеу/скачать 3,77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|