Оқулық Егорина А. в., т б. Е25 География
жүктеу/скачать 3,77 Mb. Pdf көрінісі
|
География 7 сынып Егорина
| 2. жер сілкінісі.
Жер сілкінісіне қатысты үрдістер, жер қыртысында және Жер ғаламшарында қауіпті және жойқын құбылыстармен ұштасады. Соңғы үш-төрт мың жыл көлемінде болған жерсілкінісі 15 миллион адам- ның өліміне себепші болған. Жер шарының жер сілкінуге бейім аймақта- рында Жердің баяу тербелісі күнделікті болып тұрады. Жер бетінде сағат сайын кемінде 10 жерсілкінісі болып тұрады. Жылына 100 мыңнан астам апатты жер сілкіністері сирек болғанымен, қоршаған ортаға, тіршілікке үлкен зиянын тигізіп кетеді. Оған көз жеткізу үшін төмендегі мысалдарға көңіл аударайық. Жер сілкінісі Жердің ішкі энергиясын осындай жолдармен сыртқа шығару нәтижесін қас-қағым сәтте көруге болады. 1963 жылы, 27 шілде де Скопъе (Македония астанасы) қаласында жан түршігерлік сейсмика- лық апат болды. Жер сілкінісінің ұзақтығы бар-жоғы 15 секунд болған. Нәтижесінде қала жермен жексен болды. Бұдан шығатын қоры- тынды: Жердегі текто- никалық белсенділік, тақта- лардың түйіскен шекара- ларында, тақталардың бір- бірімен әрекеттесуінен бо - лады. 41 Жер сілкінісі болатын кезде, ал- дын-ала бір немесе бірнеше рет же- расты дүмпулері болады. Дүмпулер, ондаған километрден, 300-700 км тереңдікте, тектоникалық жарықтар- дың бойымен жыныстардың кенеттен ығысу себебінен болады. Жер қырты- сының терең қойнауындағы кенеттен күш алып, қозғалған жерін – жер сілкінісінің ошағы деп атайды. Осы жерден өте көп кинетикалық энергия сыртқа бөлініп шығады және сейсмика - лық толқынның , тербелмелі қозғалы- сы пайда болады. Жер сілкінісі ошағынан жан-жаққа тараған толқынның күші біртіндеп баяулайды. Ол Жер қыртысының үстіңгі қабатына жетіп, жер сілкінісін тудырады. Белгілі сейсмикалық толқындар – бойлық және көлбеу . Жер сілкінісінің әсерінен, жер бедерінде және жер қойнауының құрылысында үлкен өзгерістер болады. Қатты сілкіністен ашық немесе жабық күйіндегі жарықтар түзіледі. Дүмпудің жер бетіне шығатын жерін эпицентр дейміз. Жер сілкінісі кезінде ығысудың бойлық және көлденең бағыттағы түрлері байқалады. Оған 11-балдық, Гоби-Алтай жер сілкінісін мысалға алуға болады. Бұл жағдай 1954 жылы, 4-желтоқсанда Монғолия жерінде болған. Жер сілкінісінің әсерінен жалпы ұзындығы 270 км-ге жететін жарықтар пайда болды. Жарықтардағы көлденең бағыттағы жер бетінің ығысуы 8 метрге жетсе, бойлық бойынша 0,5-0,7 метрге жеткен. 17-сурет . Жер сілкінісі ошағының сызбасы жүктеу/скачать 3,77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|