Оқулық Медициналық жоғарғы оқу орындарының студенттеріне, дәрігер педиатрларға және
УРОЛОГИЯ УРОЛОГИЯЛЫҚ НАУҚАСТАРДЫ ТЕКСЕРУ ЖӘНЕ ҚОСЫМША ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ
жүктеу/скачать 7,26 Mb.
|
1 балалар хирургиясы кітап
| УРОЛОГИЯ
УРОЛОГИЯЛЫҚ НАУҚАСТАРДЫ ТЕКСЕРУ ЖӘНЕ ҚОСЫМША ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ Клиникалық-зертханалық зерттеулер. Сұрау және қарау. Жиі кездесетін симптомдардан тері мен шырышты қабаттардың бозаруы, бастың ауруы, дененің ісінуіне назар аударады. Бел аумағының немесе іштің ауырсыну, зәрдің ауырсынып шығарылуы және жиілілігі, зәр түсінің өзгеруі, зәрден өз мөлшерде шығуы немесе баяулауы науқастың жағдайына толық сипаттама береді. Терінің және шырышты қабаттардың бозаруы гломерулонефритке тән. Жедел гломерулонефриттегі бозаруды, теріасты клетчаткасының және шырышты қабаттардың ұсақ артерияларының тартылуымен, ал созылмалы гломерулонефритте- сүйек кемігінде эритропоэз тежелуінен болатын анемиямен байланыстырылады. Сонымен қатар, перифериялық қанда эритроциттердің бұзылуымен де байланысты. Пиелонефритте бозару жиі эритропоэздың токсикндік-инфекциялық тежелуімен байланысты болады. Нефротикалық синдромдағы бозару, ұсақ тамырлардың ісік сұйықтығымен басылуына, тамыр спазмы және анемияға байланысты. Тері және шырышты қабаттардың бозаруы кейде бүйрек поликистозында, зәр жүйесінің туберкулезімен және кейбір туа біткен немесе бүйректің тұқым қуалайтын ауруларымен байланыстырылып қаралады. Бастың ауруы, ұйқысыздық, жағымсыз әлсіздік сезімі, айналадағы ортаға қызығушылықтың төмендеуі, вегетативтік бұзылыстардың пайда болуына шағымдану көбінесе гломерулонефриттің алғашқы кезінде, нефротикалық синдромда, пиелонефритте және бүйректің басқа ауруларында кездеседі. Осы симптомдардың дамуына, іш тамырларының спазмы, ішкі ағзаның тінінің ісінуі және интоксикация әсер етеді. Анамнезінде ісік бары белгі болса, бүйрек ауруларын анықтау мақсатында, міндетті түрде толық зерттеу жұмыстарын өткізу керек. Ісік синдромы гломерулонефритті, нефротикалық синдромы, гидронефроз, пиелонефриті бар адамдарға тән. Аурудың алғашқы күндерінде қабақ аймағы ісінеді және ол, әдетте таңғы уақытта жиі болады. Ісік, аурудың өршуіне байланысты, бүкіл дене, қол мен және аяққа таралады. Ісінулер 3-4 күндері жоғары мөлшерге жетеді, кейде бұл уақытта плевра және іш пердесі қуысында, жүрек қалтасында сұйықтық пайда болады. Егер бүйрек ауруымен ауырған науқасқа суық тисе, бел аймағының және іштің жарақаты болса, ісіну пайда болады. Ісіктер гломерулонефритте қатты тығыз, ал нефротикалық синдромда қамыр тәрізді болады. Ісік балтыр аймағында ерте байқалады. Ісік синдромының пайда болуына, гипопротеинемияға байланысты қан плазмасының коллоидтық-осмотикалық қысымының төмендеуі әсер етеді. Бел аймағындағы және іштің ауырсынуы көбінесе бүйректің және зәр шығарушы жолының микробтық қабынуы ауруларында, тас ауруларында, туа біткен және жүре пайда болған тубулопатияда болады. Мысалы, пиелонефритте ауырсыну тұйықталған, кейде өткір және көбінесе бір жақ бел аймағында болады. Ауырсыну бүйрек капсуласының тартылуына, ал тартылу бүйрек паренхимасының қабынулық ісінумен немесе бүйрек лоханкасының зәрмен қабынулық экссудатпен созылуына байланысты. Қуықтың қабынуында және зәр жүйесінің туберкулезінде тұйықталған және өткір ауырсыну іштің төменгі бөлігінде, шат аралығында, сирек үрпі бойымен белде байқалады. Зәр шығарудың соңында, қуықтың қатпарлары Льето үшбұрышының аймағымен жанасқанда, ауру сезімі күшейеді. Зәр шығару кезінде және зәр шығарудан кейінолардың ашып ауыруы сезімі болады. Жедел толғақ тәрізді ауырсыну, үрпінің таспен, іріңді немесе қан ұйындысымен бітелгенде, үрпінің және астаушаның спазмы кезінде болады. Бұл кезде, зәрдің тұрып қалуына байланысты, астауша түрінде созылады. Бүйректе тоқырау белгілері, фиброздық капсуланың керілуі болады. Зәр-тас ауруында ауырсыну белден, іш қуысынан несепағар жолы бойымен қуыққа, үрпі, шатаралық, кейде санға қарай беріледі (иррадиацияланады). Бүйрек капсуласының керілуіне және бүйректің қабынулық инфильтрацияға байланысты бел аймағында жағымсыз сезім болады. Бел аймағында 12-ші қабырға және арқаның ұзын бұлшық етінің сыртқы шетінің арасында, жеңіл, үзілісті соққылау кезінде ауырсыну анықталады (Пастернацкий симптомы). Зәр шығару кезіндегі ауырсыну, іш өту және жиі-жиі болуы зәр жүйесінің қабынулық ауруларында, зәрлік диатездерде болады. Зәр шығарудың жиілеуі, тек қана күндіз де (қуық неврозы), немесе тәулік бойы да (зәр жолдарының органикалық бұзылыстары) болуы мүмкін. Жиі зәр шығаруы тәуліктік диурездің жоғарлауы (поли-урия) кезінде күндіз де, түнде де болып тұрады (поллакиурия). Ол ісіну және диабеттің тараған кезінде болуы мүмкін. Бүйрек аурулары гипертензиялық немесе азотемиялық синдроммен өтеді. Гипертензиялық синдромға қан құрамында биогендік аминдердің және ренин-ангиотензин жүйесінің белсенділігінің артуы себепші болады. Ол, көбінесе, иммуноаллергиялық гломерулонефритте, созылмалы бүйрек жетімсіздігінде, бүйрек тамырлары құрылысының аномалияларында, интоксикацияда, туа біткен және жүре пайда болған нефритте болады. Анамнез жинаған кезде ата-анасы мен туысқандарында зәр жүйесінің ауруларының болуына баса назар аудару қажет. Балаларда болатын барлық бүйрек ауруларының арасында туа біткен және жүре пайда болатын нефропатиялар14-16% жиілікте кездеседі. Баланы қараған кезде бозару мен шоктан басқа, бел аймағындағы томпаюға мән беру керек. Сонымен қатар, кеуде аймағында қан тамырларының кеңеюін, ұл балаларда ұрық жолы көк тамырының кеңеюін, іштің төменгі бөлігінің ісінуін байқауға болады. Сау балаларда, бүйректі тек 2 жасқа дейін сипап сезуге болады. Бұл бүйректің салыстырмалы үлкен мөлшерімен, оның төмен орналасуымен және қабырғаның көлденең жатуына байланысты түсіндіріледі. Бүйректі сипап сезу баланы шалқасынан немесе бір жақ аяғын жамбас-сан буынында бүгіп бүйірінде жатқызғанда жасалады. Науқас терең, біркелкі дем алу қозғалыстарын жасайды. Сипап сезу бимануальды өткізіледі. Дәрігер науқастың оң жағына отырады, сол қолдың алақанын сәйкесті белдің бөлігіне қояды. Егер оң жақ бүйрек зерттелсе, онда сол жақ қолдың алақанын науқастың белінің оң жақ бөлігіне қояды, ал созылған саусақтары омыртқаға дейін жетеді, егер сол жақ бүйрек болса, онда алақан сол жақтан қойылады. Кейін солға проксимальдық бөлігі омыртқаның сол жағына жеткенше, ал саусақ ұштары белдің сол жағын қамтығанша жылжиды,. Оң қол алақанының 2-5 саусақтары сәйкесті қабырға асты аймағына қояды. Дем алуын және іш бұлшық етінің босаңсуын байқай отырып, дем шығарған сайын дәрігер оң қолдың саусақтарын тереңірек енгізеді. Егер бүйрек үлкейсе, оң жақ қолдың саусақтары оны анық сезеді. Бұл кезде оның көлемін, пішінін (формасын), консистенциясын, беткей бөлігінің негіздемесін қозғалмалылығын, ауырсынуын сезуге болады. Ересек балаларда бұл әдіспен бүйрек анықталмаса балаларда сезілмегенде, оларды тұрғызып қояды. Денені, аяқтарымен тік бұрышқа жасалғанға дейін еңкейтеді, осы кезде іш прессінің бұлшық еттері босаңсиды. Бұл қалыпта бүйрек екі қолмен сезіледі. Оң жақтағы бүйректі, мықын ішектің бауырлық иілімімен, бауыр, өт қабымен, ал сол жақта – көкбауыр мен бауырдың үлкеюі поликистоз кезінде байқалады, көбінесе екі жағы да зақымдалады, бұжырланады. Гидронефроз кезінде бүйрек пішіні домалақ, ауырады. Пальпацияда флюктуация болады. Бүйректің үлкеюі және ауырсынуы туберкулездік бұзылыстарға және аралас эмбриональдық ісіктерге байланысты болуы мүмкін. Сипап сезу көмегімен толып тұрған қуықты сеземіз, мұндай белгі жедел жұқпалы ауруда, жұлын бұзылыстарында, үрпінің тарылуы мен бітелуінде болады. Ағзаның сулану балансын ішкен сұйықтықтарды есептеу, тәуліктік диурезді өлшеу арқылы іске асады. Зәрді арнайы ыдысқа жинайды, одан кейін зәрді арнайы, көлемді өлшеуге мүмкіндік беретін (градуирленген) шыны ыдысқа құйып мөлшерін есептейді. Зәрдің мөлшері ыстығы көтерілгенде, іш өтумен өтетін ішектік токсикоздарда, жиі құсуда, бүйрек жетіспеушілігінде, күю, жарақаттарда және көп мөлшерде қан жоғалтқанда азаяды. Жедел бүйрек жетіспеушілігінде, гломерулонефриттің нефротикалық түрінде, нефротикалық синдромда міндетті түрде олигоурия байқалады. Зәрдің мүлдем болмауы (анурия) бүйрек функциясының бұзылуынан да, себептерден де бүйректен тыс болуы мүмкін. Бүйректік түрінде - зәр түзілуінің мүлдем болмауынан немесе жедел төмендеуіне байланысты. Ал бүйректен тыс зәр бөлінуінің бұзылуы қуықта, несепағарда, лоханкада зәрдің тоқырауынан болады. Бүйректік анурия мына кездерде кездеседі: Гломерулонефриттің нефротикалық түрінің жедел кезінде, арнашаларында «провизорлы» зәрдің толық резорбциясы және фильтрациясы бұзылғанда, шумақтардың ишемиясында кездеседі. Жедел бүйрек жетіспеушілігінде, сәйкес келмейтін қанды құйғанда, ішек өтімсіздігінде, перитонитте,саңырауқұлақтармен және улы химикаттармен уланғанда болады. Нефротикалық синдромда (тіндерде сұйықтықтардың тұрып қалуы). Несепағарда зәрдің тұрып қалуынан болатын анурия екі несепағардың құммен немесе таспен бітеліп қалуынан болады. Қуықта зәрдің тұрып қалуынан болатын анурия үрпінің тыртықтық тарылуында немесе қабынуында, оның таспен бітелуінде, қуықта тас болғанда, қуық парезінде орын алады. Зәрдің нормадан тыс көп мөлшерде бөлінуі (полиурия). Физиологиялық және патологиялық полиурия түрлері болады. Физиологиялық түрі - көп мөлшерде сұйықтық ішуге байланысты. Патологиялық полиурия - бүйрек гемодинамикасының жақсаруына байланысты ісіктің қайта сорылуынан, фильтрацияның (сүзгіден өткізу функциясының) жоғарлауынан, арнашалық реабсорцияның төмендеуінен болады. Қысқа уақытты патологиялық полиурия дене ыстығының төмендеуінен транссудат пен экссудаттың қайта сорылуында байқалады. Ұзақ уақытты полиурия – міндетті түрінде қант диабетінің ( глюкозаның жоғары осмотикалық қысымы «провизорлы» зәрдің арнашаларында судың реабсорбциясына жол бермейді), қантсыз диабеттің (гипофиз бұзылыстары және антидиуретикалық гормон қызметінің төмендеуі), созылмалы гломерулонефриттің, терминальдық фазасының, бүйрек поликистозының көрінісі болып табылады. Күндізгі және түнгі диурезді бөлектеп өлшеудің диагностика жағынан маңызы зор. Дені сау балада олардың арақатынасы 3:1 тең. Түнгі уақытта зәрдің мөл-шерде бөлінуі (никтурия) айқын бүйрек жетіспеушілігінде (созыл-малы гломерулонефрит, пииелонефрит, поликистоз) байқалады. Зәрді ұстай алмау (энурез) күндізгі (тәулік бойы еріктен тыс зәр шығарылуы) және түнгі (түнде бала зәрді астына жібереді) болды. Бұл патологияның негізінде қуық иннервациясының бұзылуы, жатыр-невропатиясы, истерия, нерв жүйесінің басқа функциялық бұзылыстары, зәр жүйесінің қабынулық үрдістері, бел-сегізкөз бөлігіндегі органикалық ақаулар жатыр. Зәрді сапалық зерттеу. Зәрді жинау ережелерін білу керек. Бір жастағы қыз балаларда зәрді былай жинайды: резиналық түтікшенің бір жақ ұшын кең колбаға түсіріледі , ал басқа ұшы шат аралыққа жабысқақ пластырьмен жабыстырылады. Ұл балаларда зәрді жинауы пробирка арқылы іске асады. Үлкендеу балаларда зәр жинау қиындық туғызбайды. Ішті ашық ұстау және қуықты саусақтармен басу арқылы зәр жинау жеңілденеді. Зәрді жинау алдында сыртқы жыныс мүшелерін тазалап алу керек. Зерттеу үшін таңертенгі біріншілік порциясы алынады, себебі, түнгі уақытта зәрдің көлеміне әсер ететін факторлар азаяды. Жалпы зерттеу кезінде зәрдің тығыздығы, мөлшері, түсі, иісі, реакциясы, ақуыздың (белок), лейкоциттердің, эритроциттің, цилиндрдің бар-жоғы анықталады. Мөлдірлігі мен түсі. Дені сау адамның зәрі - мөлдір, сабан-сары түсті. Зәрдің түсі онда еріген заттар концентрациясына байланысты (урохромоген, уробилиноген) болады (кесте IV.1). Кесте IV.1 Әр түрлі факторларға байланысты зәр түсінің өзгеруі
жүктеу/скачать 7,26 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|