Вольтер, шын аты-жөні Франсуа Мари Аруэ (1694-1778 жж) болды.
Негізгі шығармалары: “тарих философиясы”, “философиялык повестер
мен эңгімелер”, “эстетика”, “хаттар”, т.б.
Вольтердің өткір де шыншыл шығармалары аркылы ағартушылык
идеясы толық калыптасып, барлық европа елдерінде тарады. Өз
шығармаларында Вольтер феодализмнін келеңсіз жактарын жэне діннің
кағидалары мен уағыздарын келеке етіп, сынға алды. Дегенмен де, ол
кұдайдың бар екенін мойындайды, бірак ол жокты бар ете алмайды, ол
тек табиғаттың алғашқы қозғаушы күші ғана. Табиғат, қоғам эрі карай өз
зандылыктарымен дамиды. Вольтер кұдайдың эр түрлі қасиеттерін
негіздеуге тырысатын дінді де, оған карсы - атеистік ілімді де
жақтамайды. Олардың біріншісін дәлелсіз болғандықтан мойындамаса,
екіншісіне коғамдық тэртіпті бұзады - деп карсы болады. Адамзат
тарихы, Вольтердің пікірінше, адамзаттың прогресс (үдеу) пен білімділік
үшін күрес тарихы. Өркениетті адам табиғатпен алғашқы кауым
адамымен салыстырғанда әлдекайда үйлесімді өмір сүреді. Осы
тұрғыдан ол адамзат үшін мәдениеттің қүндылығын баса көрсетті.
Мемлекетті басқарудың ең тиімді түрі - ағартушылык монархия. Ол
ерікті коғамның калыптасуына жағдай жасауы керек. Сол кезде ғана
ерікті қоғамның басты табиғи талаптары - сөз, баспасөз, ар-ождан
бостандыктары шын мэнінде жүзеге асады. Қоғамдағы әлеуметтік
теңсіздік - занды кұбылыс, ал адамдар тек кана заң алдында тең
болулары керек.
Жалпы алғанда, Вольтер тарихқа, эсіресе мәдениет жэне
философия тарихына ерекше көңіл бөліп, осы ғылымдарың дамуына
себепкер болтан жэне ағартушылык идеяны қағида ретінде кабылдап,
уағыздаған ойшыл.
Монтескье Шарь Луи (1689-1755 жж.) құкык жэне тарих
мэселелерін философия тұрғысынан карастырған француз ойшылы.
Достарыңызбен бөлісу: |
