П. И. Пидкасистый а у д а р ғ а н д а р

104
II бөлім. Дидактика
үрдіске айналады. Оқытудың тәрбиелеу қызметінің маңыздылығы, бүл оқыту 
үрдісі барысында өнегелік және эстетикалық түсініктер, әлемге деген қөзқарас 
жүйесі, белгілі бір ортада арнайы нормалық ережеге сай заңдылықтарға 
бағыну түсінігі қалыптасады. Оқыту үрдісінде түлғаның қажеттіліктері, 
әлеуметтік мінез-күлқы, қүңдылықтары, қүңдылық бағдары, дүниетанымы 
қалыптасады. Оқытудың тәрбиелеу факторы, бүл, ең алдымен бірақ пәндердің 
көпшілігін тәрбиелік әлеуеті бірдей болмаса да оқытудың мазмүны. Ал 
гуманитарлық және эстетикалық пәндерде ол жоғары деңгейде болады: 
музыка, әдебиет, тарих, психология, көркем мәдениет өздерінің пәндік 
мазмүнына байланысты, адамды түлға етіп қалыптастыруға мүмкіндігі мол. 
Бірақ, бүл пәндер негізінде, автоматты төрбиелеу туралы пайымдауға 
болмайды. Өйткені, оқу материалының мазмүны, кейде кенеттен оқушыларда 
ойдағыдай емес, теріс реакция алып келуі мүмкін. Бүл оқушының тәрбие 
деңгейіне, қоғамдық-психологиялық, педагогикалық оқыту жағдайына, сынып 
ерекшелігіне, оқыту орны мен уақытына байланысты. Жаратылыстану 
цикліндегі пәндердің мазмүны гуманитарлық пәндермен бірге коп жағдайда 
оқушының әлемге, өмірге деген көзқарасын қалыптастырып, дамытады, 
қажеттіліктері, әлеуметтік мінез-қүлқы, қүндылықтары, қүндылық бағдары, 
дүниетанымы қалыптасады.
Оқыту үрдісінде тәрбиелеудің екінші бір факторы, бүл мүғалім мен мектеп 
оқушылары арасындағы қатынастардың сипаты, сыныптағы психологиялық 
климат, оқыту үрдісіне қатысушылар арасындағы озара байланыс, оқушы- 
лардың танымдық әрекеттерін басқарудағы мүғалімнің стилі болып табылады. 
Қазіргі кездегі педагогиканың есептеуінше, мүғалімнің қарым-қатынасының 
оңтайлы стилі болып, демократиялық стиль саналады. Онда оқушыларға 
қатысты сыйластық пайда болып, оларға оқу үрдісін үйымдастыруда оз 
қабілеттерін көрсетуге мүмкіндік береді. Екінші жағынан, демократиялық 
стиль, мүғалімнің оқыту үрдісінде басқарушы рол атқаруын талап етеді.
Демек, тәрбиелеу қызметін іске асыру үшін, мүғалімге оқыту мен 
тәрбиелеудің объективті сипатын білу жеткіліксіз. Оқушыга дүрыс ықпал ету 
үшін, мүғалім біріншіден, озінің әлеуетіне сәйкес оқу материалдарын жинауы 
және талдауы, екіншіден, оқу пәніне оқушының қызығушылығы мен ынтасын 
тудыратын әрекеттер жасауы керек. Оқыту үрдісінің тәрбиелеу қызметін 
толық іске асыру үшін, мүғалімнің бүкіл оның боліктеріне талдау жасап 
шығуы тиіс.
Алайда тәрбие тек мектеп қабырғасында ғана басталып-бітпейтіні туралы 
үмытпаған жөн. Сондықтан да, оқыту үрдісін торбиелеу мақсатына толық 
бағындыру қажет емес. Оқушыға көзқарастар жүйесін таңдауға қүқық, еркін- 
дік және өзбетінше әрекеттенуге мүмкіндік беру керек. Педагогикадағы кейбір 
бағыттардың (мысалы, экзистенциализм) мектеп оқушылардың көзқарастарын 
қалыптастырмауы керек, ол тек оқушыға таңдау еркіндігі үшін ақпарат қана 
беріп отыруы керек. әрине, бүл қиял ғана: жоғарыда айтылып кеткендей, 
кезкелген оку тікелей немесе жанама түрде жеке түлғаны қалыптастыру керек.
Біз сондай-ақ, тәрбие ғана оқытуға бағынышты деп түсінбеуіміз керек, 
ойткені тәрбиеліліктің белгілі бір деңгейінсіз оқушының білімге үмтылысы, 
араласу мен мінез-қүлық мәдениетінің қарапайым дағдыларын меңгеруі, оқу- 
шылардың этикалық нормаларын қабылдамайынша оқыту мүмкін болмайды. 
Оған мысал қиын балалардың мектептен шығып кеткенін айтсақ та жеткілікті.

жүктеу/скачать 13,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: