Дидактикшіыц угымдары ретіндегі

128
II бөлім. Дидактика
үстанымдарын көрсетуде дерексіздікке, ойша жорытушылыққа, оларды жеке 
талқылауга, мүғалім өзінің практикалық-педагогикалық әрекеті барысында 
басшылыққа алатын жалпы заңдылықтармен бірлестіруге әкеліп соқты. Сол 
себепті оқыту үстанымы педагогикалык әрекеттің жалпы нормасының белгі- 
лерінен айырылады, оқыту үстанымы мен жеке әдістемелік нүсқау арасы 
алшактайды. Бүндай жағдайда оқыту үстанымдары барлық оқу пәндері үшін 
және оқытудың барлық кезеңінде әмбебап бола алмайды.
Осы тармақшада оқыту үстанымдары жүйесін ашуга, осы жүйеге сипат- 
тама беруге, олардың мүмкіндігінше, мүғалімнің оқушымен практикалық 
жүмысын калай анықтайтынын көрсетуге, олардың пайда болуы немен 
ескертіледі, олар қайдан пайда болады деген сүрақтарды ашып көрсетуге 
әрекет жасалған.
Педагогика гылымы өзінің дамуының алғашқы кезеңдерінде дидактика 
оқыту тәжірибесін талдап қорытумен шектелді. Сол себепті оқытудың 
үстанымдары мүгалім жүмысының тәжірбиесінен, бақылаулардан шыгарылып 
отырды. Нәтижесінде, солардың негізінде оқыту ережелері қалыптасты. 
Оқыту практикасында “қайталау - оқу анасы”, “көрнекі оқыту” сияқты ереже- 
лер өте көп болды. Олар адам аркылы орындалатын әрекеттің сипаттамасы, 
гылыми білімнің көлемі он жылдан келесі он жылға дейін өзгермей отырган 
қогамның даму сатысында мектептерді қанагаттандырды.
Ірі машиналык өнеркәсіптің пайда болуымен мектепте мүлдем басқа 
жағдай қалыптасгы. Ғылыми ақпараттар көлемі, үрпақтан үрпаққа беріліп 
отырган әлеуметтік тәжірибенің қүрамы, мектеп бітірушілерді дайындауга 
шақырған әрекет сипаттамасының қиындаганы соншалық, тіпті мектеп жүмы- 
сының практикасын жай қайталау қоғамның сүраныстарын қанагаттандыр- 
мады. Мектеп практикасын ары карай жогары сатыға көтеру оқыту үстанымын 
гылыми дәлелдеуді, оқытудың тәсілін, мазмүнын, көрсететін үстанымдық 
қагидалар жүйесінің бастапқы негізі ретіндегі оқыту үрдісінің заңдылықтарын 
табуды талап етті.
Педагогикалык зандар мен заңдылықтар мүгалімге әр түрлі оқу жагдай- 
ларында қандай орекеттер жасау керегін көрсететін тікелей нүсақаулардан 
түрмаса да олар оқыту үстанымдарын дәлелдеу үшін теориялық негіз болып 
табылады.
Үстанымдарды жете зерттеуге педагогикалык қана емес, әлеуметтік, фило­
софиялык, логикалық және психологиялық заңдылықтар да эсер етеді. Олар 
тагы да тәрбиелеу жэне оқыту мақсаттарына, ортаның жагдайына, гылымның 
даму деңгейіне, қогаммен меңгерілген оқыту қүралдары мен тәсілдерінің 
сипаттамасына және де практиканың өзіне, оқыту тәжірбиесіне сүйенеді.
Соңгы кезде дидактикада оқыту мақсатының, оның танылган заңдылық- 
тарының негізіндегі жетістіктерінің жолдары туралы үсыныс ретіндегі үста- 
нымды түсіну нығайды. Мүндай көзқарас, әрине, үстанымдар мен зандылықтар 
арасындагы байланысты көрсетеді, бірақ үстанымның мәнін де, үстаным мен 
заңдылықтар арасындагы байланыстар сипаттамасының да мәнін ашпайды.
В.И. Загвязинский: “Үстанымның мәні оның - оқу үрдісінің дамуы қарама- 
қайшы жақтардың қатынастарын тәртіпке салудың тәсілдері, оқу-тәрбиелеу 
мәселелерін жеңіл шешуге мүмкіндік беретін өлшем мен үйлесімділік жетіс- 
тіктері, қайшылықтарды шешу тәсілдері туралы білім жайлы үсыныста 
жатыр”, - дейді.

жүктеу/скачать 13,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: