III бөлш. Тәрбие теориясы
317
20-тарау. ТӘРБИЕ ҮРДІСШІҢ ҚҮРАЛДАРЫ МЕН ФОРМАЛАРЫ
20.1 Төрбие үрдісінің қуралдары
Қүралдар деп субъектінің мақсатқа жету жолында пайдаланатынның
барлығын айтамыз. Қүралдар субъектіден тыс, әрекетті оңайлату, өнім
сапасын арттыру, қандай да бір үрдіс қызметін күшейту үшін қолданылады.
Қүрал қызметін қоршаған ортаның кез келген объектісі атқара алады: зат,
дыбыс, табиғи шикізат, жануарлар, өсімдіктер, шығармашылық жүмыстар,
күбылыстар, көріністер және т.б. Бүл үзын тізімде тек адам аты жоқ. Ол әрекет
субъектісі болып табылатындықтан, қүрал рөлін атқара алмайды - бүл қазіргі
мәдениет үстанымы болып табылады. Бүрын адамды қүрал (тәсіл) деп
пайдаланған: каннибалдар адамды азық ретінде пайдаланды; балықтарды
қүлдармен қоректендірген, сондай-ақ көңіл көтеру үшін қылжақбас етіп
киіндірген. Айтпақшы, рухани каннибалдарда каннибализм осы уақытқа дейін
жалгасуда. Ол біздің күнімізге де жетіп қарсылық, ыза күрес туындатуда.
Педагогтың ойлау көзқарасында балаларды тәрбиелеу, уақытгарын белгі-
леуді үйымдастыруда көп олшемді, когі түрлі өлем жатыр. Педагогикалык
моселе олардың жоқтығында немесе жеткіліксіздігінде емес, олардың торбие-
леу міндетіне сәйкестігінде. Қүрал іздемейді, олар үшін ешқайда бармайды,
сатып алмайды, себебі олар педагогты қоршаган ортада қүралдарды тандайды,
талғайды, олардан бас тартады-ойлаған мақсат үшін негізгісін, дарасын қал-
дырады. Француз мүсіншісі О.Роден скулыггуралық шығарма жасау қүпиясын
былай түсіндірген: мраморДың бір бөлшегі алынады, керексізі лақтырылады,
ал қалғаны скульптура болып табылады. Ойгілі мүсіншінің айтқан әзілін
басқаша айтсақ, педагог көп түрлі өмірден ең қызықты қүрал, тәсілдерден бас
тартып, шын педагогикалык қызметін педагогикалык жағдайда жүзеге асыру
үшін пайдаланылатын қүралдарды ғана қалдырады. Қүрал максагган тура
шыкпайды, ол таңдалған әдістен шығады. Мақсатты анықтап, педагог әдісте
оны бекітеді. Мүндағы алгоритм мынадай: “Мен нені калаймын - оған қай
жолмен қол жегкіземін - қориіаған ортада бүл мақсатка жегуге комекгесер не
бар, тандалған «көпшіліктен» қайсысы дүрыс болар?
Қүралдарды дәл белгіленген педагогикалык қызмет үшін тандайды:
балалардың назарын аудару үшін өмір қүбылыстарынан мысал келтіре отырып
гүсіндіреді, балалардың қабілетін дамытады, психологиялық хал-ахуалын
күшетейді және материалды-техникалық жағынан қамгамасыз етеді және
күралдар балалардың еңбегінде қолданыла алады, балалардың жасырын
ромізін айқын көрсетеді.
Егер белгілі бір затқа, қүбылысқа рәміздік мазмүн берсек, қарапайым
нәрсе де тәрбиелеу күралының күшіне ие болады.
ІІедагогтың колданатын қүралдары қоғамдық-мәдени сүранысгарға жауаи
беру, керек. Гигиеналық, эстетикалық, экономикалык, этикалық, қүқықтық
қүралдар гигиеналық ортада тазалық сақтауға, әсемдікті қабылдауға эсер етуі
керек және балалардың адамгершіліксіз және қүқыққа қарсы әрекеттерін
қолдамауы керек.
Педагог үшін тәрбиелеу қызметтерінін маңыздылары ғана керек:
Достарыңызбен бөлісу: 
