Пайдаланатын әдебиеттер Аманжолов С. Қазақ әдеби тілі синтаксисінің қысқаша курсы. Алматы

3. Балақаев М., Сайрамбаев Т. Қазіргі қазақ тілі. Алматы. 1997

4. Балақаев М. Қазіргі қазақ тілі. Алматы. 1992.

5. Cайрамбаев Т. Сөз тіркестері мен жай сөйлем синтаксисі. 1991.

баяндауыш

Бастауыш

Бастауыштың жай –күйін, оқиғаның қай шақта болғанын білдіріп, сөйлемді тиянақтап тұратын тұрлаулы мүше баяндауыш деп аталады.

Баяндауыштың жасалу жолдары

Етістіктен болады

Есім сөздерден де болады

Есім сөздер

Зат есім

Сын есім

Әр тарап сөздер

Есімдік

Тұлғалық баяндауыштың түрлері

Дара баяндауыш бір сөзден болады.Қорқыттағы басты тұлға- қорықшылар.

Күрделі баяндауыштың құрамында екі я одан да көп сөздер. Жаның сүйген еңбегің- жан рақаты.

Күрделі баяндауыштың жасалу жолдары

Күрделі етістіктен

Күрделі сан есімнен

Негізгі сөз+көмекші есімнен

Негізгі сөз+көмекші етістіктен

Тұрақты сөз тіркестен

Ауыл мәдениеті де өсіп келеді. ( Күрделі етістік)

Биыл жасым отыз сегізде. (Күрделі сан есім)



Бізде қазір қол еңбегі- жоқтың қасы. (Негізгі сөз+көмекші есімнен)





Қазір балалардың бәрі де ғарышкер болғысы келеді.(Негізгі сөз+көмекші етістіктен)





Мен бұл аттан күдерімді үзіп тұрмын. (Тұрақты сөз тіркестен)

Қиысу – синтаксистік байланыстың жиі ұшырайтын бір түрі. Ол сабақтаса байланысқан сөздердің бағыныңқысының басыңқы сөздерге икемделе, олардың грамматикалық мағыналарына үйлесіп тұратын сөздер арасында болады. Қиысуға тұлғалық үйлесімі бар сөздер тіркесінің бағыныңқы бөлегі басыңқы бөлегіне бейімделіп үйлесуі ғана енеді. Қиысу әр тілде әр түрлі екені белгілі. Түркі тілдерде, оның бірі қазақ тілінде, қиысу негізінде, біріне-бірі бағынышты тіркесті бастауыш пен баяндауыш арасында болады. Баяндауыштың бастауышпен қиысуы жақтық не көптік болады.

1. Баяндауыштың жасалу жолдары

2. Баяндауыштың негізгі түрлері

3. Етісті баяндауыштар

4. Есім баяндауыштардың түрлері

5. Баяндауыштың бастауышпен қиысуына сипаттама берің