Оқулық Өзбекстан Республикасы Халыққа білім беру министрлігі баспаға ұсынған

150
Абул Вафа
 
Бузжани
 940 жылы Хорасан облыстының 
Герат  және  Нишапур  қалалары  арасындағы  Бузжан 
қаласында  (қазiргi  Түрiкм енстан  ның  Кушка  қаласы 
төңiрегiнде)  туылған.  Ол  Бағдатта  оқыған  және  шы ғар -
машылықпен айналысқан. 
Абул  Вафо  Бузжанидiң  «Қолөнершiлер  геомет-
риялық  салулардан  не лер дi  үйренулерi  қажет»  деген 
кiтабының  бiрiншi  және  екiншi  тарау лары  сызғыш  пен 
шеңберсызардың  (циркуль)  көмегiмен  салуларға  арнал-
ған.  Бiз  саған  Абул  Вафоның  шең бердiң  ортасын  табу 
есебiн келтiремiз.
«Егер  «Шеңбердiң  ортасы  қалай  табылады?
»
  деп 
сұраса, оның айна ласында A және B нүктелердi белгiлеп, AB 
қашықтықты, A мен B нүкте лердi орта етiп екi тең шеңбер 
саламыз,  олар  C  және  D  нүктелерiнде  қиылы сады  (1­ су рет).  CD  сызықты 
жүргiземiз және оны шеңбермен E және F нүк те лерiнде қиылыс қанға дейiн 
созамыз, содан соң EF сызықты O нүк теде тең екiге бөлемiз. Бұл жағдайда 
O нүкте шеңбердiң ортасы болады». 
Абул Вафоның бұл тәсiлi 
A
 және 
B
 нүктелердi орта етiп доға сы зылғанда, 
олардың  қиылысқан  нүктелерiн  тұтастырушы 
CD
  түзу  берiл ген  шеңбердiң 
ортасы  арқылы  өтiп,  оның 
AB
  хордасына  перпен ди куляр  болатын дығына 
негiзделген.  Қазiр  бұл  есеп  төмендегiдей  шешiледi:  айталық,  бiзге  ортасы 
белгi ленбеген  шеңбер  берiлген  және  оның  ортасын  анықтау  талап  етiлген 
(2- сурет).
A
  нүктеден  бұл  шеңберге 
AB
  және 
AC
  жанамаларын  жүргiземiз,  сондай-
ақ 
ВАС
 бұрыштың биссектрисасын саламыз. Биссектриса шеңбердi 
D
 және 
E
 
нүктелерiнде қияды. 
DE
-нi тең екiге бөлсек, бөлiну нүктесi 
O
 шеңбердiң ортасы 
болады.  Неге?  Немесе 
B
  нүктеде 
AB
  жанамаға  перпендикуляр  жүргiз сек,  ол 
биссектрисаны 
O 
нүктеде қияды. 
O
 нүкте шеңбер ортасы болады? Неге?
Сонымен қатар Абул Вафо осы еңбегiнде жарты доғаны толық шеңберге 
толтыру,  шеңберге  оның  тысқарысындағы  нүктеден  жанама  жүргiзу,  шең-
берге  оның  айналасында  жатқан  нүктеден  жанама  жүргiзу  сияқты  салу 
әдiстерiн  де ұсынған. 
O
F
C
E
A
B
D
A
D
B
O
C
E

жүктеу/скачать 5,14 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: