Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі Еуразия гуманитарлық институты
Тақырып 2. Ж.Баласағұнидің атақты еңбегі –
жүктеу/скачать 0,73 Mb. Pdf көрінісі
|
27 (1)
| Тақырып 2. Ж.Баласағұнидің атақты еңбегі –
«Құтты білік» дастаны Бүгінгі таңда Ж.Баласағұнидің тәлімдік-тәрбиелік идеялары, олардың педагогикалық мәнділігі бірнеше зерттеулердің арқауы болып, тың нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік беріп отыр. Солардың ішінде оның «Құтты білік» атты педагогикалық еңбегін О.Альбертс, В.В.Радлов, В.В.Бартольд, С.Е.Малов, О.Прицак, А.Мец, Р.Р.Арат, К.Кәрімов, С.М.Иванов, А.Н.Кононов, т.б. ғалымдар әдебиеттану, тіл білімі, тарих және философия ғылымдары ауқымында, аударма саласында салыстыра зерттеген. «Құтты білік» еңбегінің жазылуының алғышарттары мен ғұлама ӛмір сүрген Қарахандар дәуірінің әлеуметтік- экономикалық, саяси-мәдени ӛмірінің ерекшеліктерін А.В.Валитова, Е.Э.Бертельс, И.В.Стеблева, С.М.Мутталибов, О.К.Қараев, В.У.Махпиров, С.М.Моллаудов, Ю.М.Мухлисов, Э.Н.Наджип, М.С.Фомкин және т.б. ӛз зерттеулерінде қарастырады. Дастанды тарихи тұрғыдан сараптап, оның әдеби және лингвистикалық жақтарын қазақстандық әдебиетші ғалымдар Б.К.Кенжебаев, Қ.Ӛ.Ӛмірәлиев, Х.Ж.Сүйіншәлиев, Ә.Б.Дербісалиев, М.Ж.Жолдасбеков, Н.К.Келімбетов, М.М.Мырзахметов, А.Қ.Егеубаев, т.б. зерттеп, оның әдебиет теориясында алатын орнын ашып кӛрсетті. Сонымен бірге Жүсіп Баласағұнидің философиялық кӛзқарасы да арнайы зерттеу пәні болды (А.Х.Қасымжанов, Д.М.Мәжиденова, Ж.Т. Әміребаева, т.б.). Бүгінгі таңда Ж.Баласағұнидің педагогикалық идеяларына теориялық негіздеме беріп, оларды жүйелі түрде талдауға А.К.Ахметова, Т.Ә.Ахметов, Қ.Б.Жарықбаев, С.Қалиев, А.Н.Кӛшербаева, К.Ж.Ибраева зерттеулері арналған. Ғұламаның бізге қалдырған асыл мұрасы – түркі тілінде жазылған 13 мың жолдық «Құтты білік» дастаны. Бұл – сан ғасырлар сынынан ӛтіп, ӛзінің рухани баға жетпес құндылығымен иесінің (авторының) есімін аспан кӛгіндегі жарық жұлдыздай етіп, әлемдік мәдениеттің тарихына мәңгілік етіп жазып қалдырған кӛне түркі ғылымының ұлы ескерткіші, саясат, ӛнеге, тәрбие, еңбек жӛнінде толғанысқа құрылған, тәрбиелік мәні мен маңызы зор, тұлғаның қалыптасуы мен дамуын дәріптейтін философиялық және педагогикалық туынды. Ж.Баласағұнидің «Құтты білік» дастаны бойынша жүргізілген зерттеулердің барлығында оның бізге дейін сақталып келген үш нұсқасы бар екендігі айтылады. Академик В.В.Бартольд «Тюрки: Двенадцать лекции по истории турецких народов Средней Азии» атты атақты еңбегінде «Құтты білік бізге үш қолжазба түрінде жетті, біріншісі ұйғыр алфавитімен, 1439 жылы Гератта жазылған, және екеуі араб алфавитімен жазылған, оның біреуі –Египетте, екіншісі – Ферғанада табылған» - деп жазады [5.Б.103]. Бұл туралы А.Н.Кононов [6], А.Егеубаев [7], А.Н.Кӛшербаева [8], Т.Ә.Ахметов [9], Х.Сүйіншәлиев [4], О.А.Тӛребаев [10], т.б. зерттеулерінде де айтылады (Кесте 1). «Құтты білік» дастаны бүгінде бірнеше әлем тілдеріне аударылып, халықтың рухани игілігіне айналып отыр. Алғашқы аударманы шығыстанушы ғалым Г.Вамбери неміс тілінде жасады (1870 ж.). Академик В.В.Радлов дастанның толық аудармасын жасауға ӛзінің 20 жылдық ӛмірін арнады. Ол 1890 жылы Вена нұсқасы бойынша жұмысты бастап, 1897 жылы басып шығаруға кіріскен уақытында, Каир нұсқасы табылады да, жұмысты шамалы тоқтатуға тура келеді. Сӛйтіп, 1900 жылы екі нұсқа бойынша неміс тілінде дастанды басып шығаруды бастап, оны толығымен 1910 жылы аяқтайды. Кесте 1 – Ж.Баласағұнидің «Құтты білік» дастанының түпнұсқаларына мазмұндық сипаттама жүктеу/скачать 0,73 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|