Келесі ұғымдардың мәнін түсіндіріңіз: 1) адамды тәрбиелеу; 2) тұлғаны тәрбиелеу; 3) тұлғаны әлеуметтендіру; 4) педагогикалық процесс.

жүреді, 
ересек 
шақта 
өзінің 
біршама 
аяқталу 
кезеңіне 
жетеді. 
Сондай-
ақ жеке 
адамның 
дамуы 
деген 
ұғымды 
анықталы
қ. 
Даму 
ұғымына 
ағзаның 
өсуі мен 
пісіп 
жетілу 
процесін 
жатқызад
ы. Бұл 
процестер 
психикал
ық 
дамумен 
өзара 
тығыз 
байланыс
та өтеді, 
оған 
ықпал 
жасайды, 
бірақ 
адамның 
жеке адам 
ретінде 
қалыптас
уын 
белгілеп 
бере 
алмайды. 
Жеке 
адамның 
дамуы - 
бұл оның 
рухани 
өсуінің, 
жетілуіні
Мұғалім-баланың 
жеке тұлғасын 
қалыптастырушы,маңызды 
тәлім-тәрбие өнегесінің 
бастаушысы,жарқын 
үлгісі,бала қиялын 
самғатып,арманын көкке 
ұсындырушы басты 
тұлға.Бүгінгі жас өркеннің 
ертеңгі әлеуметтік –саяси 
қоғам мүшесі ретінде 
қалыптасуында тәлім-
тәрбиенің маңызы зор 
екендігі белгілі.Ендеше 
қоғамдағы қол жеткен 
тәрбиелік жақсы дәстүр 
атаулыны пайдаланып,биік 
адамгершілік қасиеттерге 
баулу,тәрбиелеу-
мұғалімнің басты 
міндеті.Мұғалім жан-
жақты жетілген 
білімді,әдістемелік 
шығармашы- 
лық шеберлік 
иесі,халықтық дәстүр,әдет-
ғұрып пен салт-
сана ерекшеліктерін әлеу
мет- тік қарым-қатынастар 
түрлерін кәсіби түрде 
меңгеруі тиіс. Әсіресесе 
осы кәсіби білік дағ- 
дыларын шыңдауы оның 
ұстаздық тәжірибе 
жинақтауының ең басты 
алғы шарты болып 
табылады.
дәстүрлерді әлеуметтік
рөлдер жүйесіне 
қосу.Жастарды 
әлеуметтендіру процесі, 
академик И.С.Конның з
ерттеуінше 11-12-23-25 
жас аралығын 
қамтиды.Бұл кезең 
бозбаланың яғни 
балалық балалықпен 
жігіттің екі 
аралығындағы 
әлеуметтендіру кезеңіне 
жатқызылады.Бозбалалы
қ шақ осы сөздің 
биологиялық 
мағынасында алып 
қарағанда жас азаматтын 
жыныстық жағын пісіп-
жетілуі. Бұл 
жастағылардың негізгі 
іс-әрекеті –оқу. 
•
оның белгiлi 
бағытта 
дамуына 
қоғамның 
әлеуметтiк 
заңдылығына 
байланысты 
жеке түлғаға 
қажеттi 
қасиеттердi 
қалыптастыру
ға әсер 
етедi.Оқушыл
ардың 
қоғамдық 
өмiрге 
қатынасу 
тәжiрибесiн 
қалыптастыру
, 
педагогикаля
қ процестiң 
оқудан тiс 
өрiсiнде iс-
әрекеттермен 
сан алуан 
түрлерiн 
меңгеру сол 
мектептiң 
барлық 
оқушылардың 
өзара әрекетiн 
және ұстаздар 
тарапынан 
басшылықты 
талап етедi, 
осыдан барып 
мектеп үшiн 
макро жүйе 
«мектеп 
ұстаздары – 
оқушылар 
коллективi» 
пайда болады, 
қоғам бұл 
жүйеге 
қатысты мета 
жүйе ретiнде 
көредi. 
Яғни 
ңұстаздар мен 

ң процесі 
жеке адам 
үшін 
елеулі 
болып 
табылаты
н барлық 
сфералард
ы іс-
әрекетте, 
өзін 
қоршаған 
құбылыст
арға, 
адамдарға 
деген 
қарым-
қатынасқа
, 
танымдық 
процестер
інде 
болатын 
сапалық 
өзгерістер 
процесі.
оқушыларң 
(жағдайының 
өзгеруi) 
жүйесiнiң 
қызметi 
педагогикалы
қ процесс 
болады. 
Педагогикалы
қ процесс 
дегенiмiз 
оқушылардың 
мәдени 
байлықтарды 
меңгеруге 
және оларды 
еңбекке және 
қоғамдық 
өмiрге 
дайындаудағ
ы бiрлескен 
iс-әрекеттер, 
бұл 
ұстаздардың 
белсеңдi 
араласуымен 
және 
басшылығым
ен жүзеге 
асады. 
Педагогикалы
қ процесстiң 
бөлiктерi 
өзара 
әрекеттер 
барысында 
өзiн 
көрсетедi. 
Бөлiктердiң 
ерекшелiктерi
н 
педагогикалы
қ процесстiң 
заңдылықтар
ын тану 
барысында 
түсiнiктi бола 
түседi. 
Басқаша 
айтқанда, 
педагогикалы
қ процесс 

туралы 
ұғымды 
жүйелi 
қалыптастыру 
оның 
заңдылықтар
ын бiлумен 
тығыз 
байланысты.
3ответ 
Адам
-жоғарғы психикалық қызметті арқасында меңгеру, жасау, өзгерту 
қабілетіне ие саналы биоәлеуметтік тіршілік иесі, қоғамдық-тарихи дамудың 
жемісі әрі сол қо,амдық өмір жемісі болып табылатын сананы таратушы. 
Өзіндік сана-сезімі адам сана дамуының филогенездік, онтогенездік 
дамуының шыңы. Адамда: биологиялық, психологиялық, педагогикалық, 
әлеуметтік сияқты құрылымдары бар. Ол құрылымдармен адам болмысы 
өлшенеді және олар бір-бірімен өзара байланысты. Олар: адамның жеке 
басына тән қайталанбас ерекшеліктерінің болатыны; адам бойындағы кісілік 
(тұлғлық) қасиеттердің болатыны. Ол аға ұрпақ жасаған мәдениетті 
меңгеруде қалыптасады. Егер адам жас кезінде қоғамнан тыс қалса, онда 
оның санасы, тілі, ойлауы, және вертикалда аяқ алысып болмайды. Адам әр 
түрлі еңбек және түрлі формадағы қоғамдық іс-әрекетке қатысу арқылы 
адамзатта қалыптасқан қасиеттерді ол өзінде өзіне тән адамдық қабілетерді 
дамытады.
Индивид (жеке адам)
-тұқымқуалаушылық қасиеттердің жалпы 
генотипін тасымалдаушы, биоәлеуметтік тіршілік иесі. Адам дүниеге 
келгенде индивид болып туылады. Ол қоғамдық қатынастардың объектісі, әрі 
субъектісі. Қатынастар ықпалын сезіну мен бірге қатысушы, әрі оны терең 
бойлаушы. З.Фрейд ілімі бойынша, үнемі қоғам ішінде болып оның ықпалын 
сезінуші, әрі оған қарсы тұрушы биологиялық тұйық жан. 
Тұлға
-адамның қоғамдық санасы мен мінез-құлықты, адамзаттың 
қоғамдық-тарихи тәжірибесін меңгеруде қалыптасқан адамның әлеуметтік-
психологиялық мәні. Тұлға қоғамдық қатынасты обьектісі мен жемісі ғана 
емес, сонымен бірге іс-әрекет, қатынас, сана, өзіндік сананың белсенді 
субьектісі. Тұлға болып туылмайды, ол әлеуметтік, мәдени даму нәтижесінде 
туындайды. Тұлға мақсатқа талпынушы ғана емес, сонымен бірге өзін-өзі 
ұйымдастыратын жүйе. Оның зейіні мен іс-әрекетінің обьектісі: сыртқы орта 
мен өзінің «Мендік» сезім болады. Осыған байланысты өзін -өзі реттеу, өзін-
өзі ұстай білу, қабілеті мен қасиет көрсетеді. 
Тұлға болу дегеніміз
-белсенді 
түрде өмірлік позицясы бар және ішкі қажеттілікке байланысты таңдау жасай 
білу, келген шешімінің зардабын бағалау және өзі қоғамның алдында жауап 
беру, үнемі өзін-өзі және өзгелерді құруға түрлі әдіс, тәсілдерді меңгеріп өз 

мінез құлқын реттеуші.
Даралық
— түрлі тәжірибе, білім, пікір, сенім, мінез-
құлық, темпераменттермен көрініс береді. Даралық негізгі параметрлері: 
себеп, темперамент, қабілет, мінез.Эмоциялық, белсенділік темпераменттің 
екінші функциясы. Белсенділік пен өзін-өзі реттеу қабілетінің сипаттамасы. 
Даралықта-тұлға мен организм бірлікте қарастырылады. 
№ 
Сұрақтар/тапсырма 
Балл 
Жинаған 
балл 
1 
Тәрбие мақсаттарының тарихи сипатта екенін нақты 
мысалдармен дәлелдеңіз 
35 
2 
Жеке тұлғаның дамуына әсер ететін факторлар: 
тұқымқуалаушылық, географиялық орта, әлеуметтік 
орта, тәрбиенің әсерлерінің мәнін ашыңыз. Мұнда ең 
маңыздысы қайсысы? 
35 
3 
Экологиялық тәрбие істерін ұйымдастыру жолдарын 
көрсетіңіз 
30 
1ответ 
Тәрбие жеке адамды мақсатты түрде қалыптастыру болып табылады.Тәрбие 
үрдісі дегеніміз — мақсатты орындауға бағытталған тәрбиеші мен 
тәрбиеленушінің ынтымақтастығы. Тәрбие үрдісінің бірқатар ерекшеліктері 
бар. Ең алдымен ол мақсатқа бағытталған мақсаты, ынтымақтастығы 
бірыңғай жағдайда ғана қазіргі тәрбие үрдісі дұрысталады. Тәрбие үрдісі – 
көп факторлы, онда объективтік және субъективтік факторлар орын алады. 
Егер де субъективтік фактор адамның ішкі қажеттілігінен көрініс берсе оған 
сәйкес объективтік жағдайда адам өмір сүреді және қалыптасады, 
белгіленген тәрбие міндеттері толық орындалады.Тәрбие үрдісі қозғалмалы, 
үнемі өзгерісте болады.Тәрбие үрдісі – узақтылығымен сипатталады. Ол өз 
мәнінде өмір бойы болуы мүмкін. К. Гельвеций жазған «… Менің барлық 
өмірім, ұзынан-ұзақ тәрбие». Мектептегі тәрбие адамдның өмірінде үлкен із 
қалдырады, себебі нерв жүйесі жас кезінде жоғары қабылдағыш және иілгіш 
келеді. Тәрбие үрдісі мектепте жақсы ұйымдастырылғанның өзінде тез 
жетістікке жетуге болмайды, себебі тәрбие үрдісіне тән нақтылы тәрбиенің 
әсерінен нәтиженің алшақтығы байқалады.Тәрбие үрдісінің тағы бір 
ерекшелігі – үздіксіздігі.Мектептегі тәрбие үрдісі ол тәрбиеші мен 
тәрбиеленушінің жүйелі, үздіксіз өзара әрекеті оқушының тәртібін бір ғана 
қызық жұмыс шара 
өзгертеді деп ойлайтын тәрбиешілер қателеседі. Белгілі мақсатқа 
негізделген жүйеге жұмыс қажет. Егерде тәрбие үрдісі кездейсоқ үнемі 
болмай отырса онда тәрбиешіге тұрақты әдет қалыптастыру үшін оқушының 
санасына жаңа із салып отыруға тура келеді,Тәрбие 
үрдісінің кешенді сипаттамасы бірталай педагогикалық талаптарды 
орындауды, тәрбиеші мен тәрбиеленушінің өзара іс әрекетінің 

ұйымдастырылуының ұқыптылығын қажет етеді.Тәрбие үрдісіне тән 
ерекшелік бұл мағынасыздық және нәтиженің белгісіздігі. Бір жағдайда 
олардың бір-бірінен айырмашылығы болуы мүмкін. 
Ол субъективтік факторға байланысты: тәрбиешілердің жеке басты 
өзгешеліктеріне, олардың әлеуметтік тәрбиесіне, тәрбиеге қатынасы.Тәрбие 
қоғамдық құбылыс, онсыз ешбір қоғамның алға дамуы, өркендеуі мүмкін 
емес.Еліміздің әлеуметтік — экономикалық дамуын жеделдету 
кезеңінде адам факторы жаңа негізде қаралып жаңа адамды қалыптастыру 
барысында әрбір жас өспірімнің субъективтік талап-тілегін, бейім-қабілетін 
және тіршілік өмір сферасында белсенді саналы творчестволық қасиетін одан 
әрі дамытады. Өйткені, жеке адамның әлеуметтік белсенділігі артқан 
сайын, оның терең мағыналы қоғамдық мәселелерді шеше білуге құшына 
кірісіп, айналасын қоршаған адамдармен адамгершілік-психологиялық 
байланыстары күрделеніп, қоғамның саяси-экономикалық қарым-
қатынастары жүйесінде әлеуметтік творчестволық көлемдері өрбіп, оның 
мәні арта түспек. 
2ответ 
Жеке тұлғаның дамуындағы тұқым қуалаушылық пен ортаның ықпалын 
бiрiншi орынға қойып, тәрбиенiң күшiн жоққа шығаратын бұл теориялар 
XIX ғасырдың аяғында психологиялық-педагогикалық зерттеулердегi 
ерекше бiр бағыттың пайда болуына себепшi болды, бұл бағыт “педология”, 
яғни тура аударғанда “балалар туралы ғылым”, “балатану” деген атқа ие 
болды. Қазiргi уақытта ғалымдардың көбiсi педологияны индивидтiң сәби, 
жас өспiрiм, жастық шағындағы дамуының жалпы заңдылықтары туралы 
ғылым ретiнде қарастырады. Социалистiк құрылыс жағдайларында бiздiң 
елiмiзде педология өкiлдерi баланың дамуының биогенетикалық заңын 
белсендi түрде насихаттаған және соған сүйене отырып балалардың 
әлеуметтiк теңсiздiгiн түсiндiруге тырысқан. Осы мақсатта оқушылардың 
ақыл-ойының дамуын зерттейтiн кең көлемдегi жүйе құрылған 
болатын. 
Орта
– адам дамуына табиғи және әлеуметтік орта ықпал 
жасайды.Адамдардың қоршаған ортадағы құбылыстарды түсініп қабылдауы 
әр адамның жеке басына тән физиологиялық, психологиялық, биологиялық 
ерекшеліктеріне байланысты.Бірінші – 
мегафакторлар
(мега-өте үлкен): 
космос, неосфера, планета, әлем. Бұлар басқа қозғаушы күштер арқылы 
барлық жер бетінің тұрғындарын әлеуметтендіруге әсер етеді.Екінші 
– 
макрофакторлар
(макро-үлкен): ел, мемлекет, этнос, қоғам. Бұлар белгілі 
бір елді мекенде өмір сүретін тұрғындардың әлеуметтендіру жағдайына 
әсер етеді.Үшінші – 
мезофакторлар (
мезо-орташа): тұрғылықты жерде 
халықтың болмыс-түрі, әртүрлі субьмәдениетке қатысы бойынша 
сараланатын адамдардың үлкен тобының әлеуметтеңдіру жағдайы.Төртінші 
–

жүктеу/скачать 1,04 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: