524
15-Тарау. Эндокринді жүйе
1 5 .4 . ДИСПЕРСТІ ЭНДОКРИНДІ ЖҮЙЕ
(ЖАСУШАЛАРДЫҢ APUD-СЕРИЯСЫ)
Гормо нөндіруші жеке орналаскан жасушалардың жиынтығын дисгіерсті
(диффузды) эндокринді жүйс (ДӘЖ) деп атайды, ал жасушаларды APUD-
серияға (апудоциттерге) жаткызады. APUD-серияны құрайтын эндокриндік
жасушалардың атауы ағылшын тіліндегі сөздердің бастапкы әріптерінен
amine
precursor uptake and decarboxylation
алынған (аминдердін бастапкы құрамын
сініру және декарбоксилдеу). Бұл атау осы серияның жасушаларының негізгі
белгілерін сипаттайды: биогенді аминдердің бастапкы заттарын коймалап,
оларды декарбоксилдеу және биогенді аминдер мен полипептидті гормон-
дарды өндіру. Акырғылар жергілікті тіндік реттеуде манызды рөл аткарады.
Морфологиялык, биохимиялык және кызметтік белгілеріне орай APU D-серия
жасушаларының 50 шакты түрі бар. Бүл жасушалардың жалпы топографиялык
ерекшеліктері олардың кан тамырларының касында, эпителийдін кұрамында
орныккан жасушалардың арасында орналасуы, полярлык саралануы (кейде
анык байкалмаса да) өнімін (инкретті) микроайналым арнасының тамыр-
ларына бөлуіне сәйкес болып табылады. APUD-сериянын эндокринді жа-
сушалары симпатикалык және парасимпатикалык жүйкетер аркылы келген
жүйкелік импульстерге тығыз және тура тәуелділік танытады, бірак гипофиздің
алдыңғы бөлігінің тропты гормондарына жауап бермейді, олардың жағдайы
мен белсенділігі гипофизэктомиядан кейін бұзылмайды.
APUD-серияның жасушаларына нейроаминдердің (мысалы, серото-
ниннің), катехоламиндердің және баскадай биогенді аминдердің болуы,
олар формальдегидтің буында және препараттарды ультракүлгін сәуледе
карау барысында арнайы флуоресценцияға байланысты аныкталады; ор-
ганизмге аминдердің бастапкы заттарын (мысалы, 5-окситриптофанды,
диоксифенилаланинді және баскаларды) енгізгенде оларды сіңіру; аминдерді
декарбоксилдеу тән. Пептидті гормондар көбінесе иммуноцитохимиялык
әдістер аркылы аныкталады.
APUD-серия жасушаларында біраз ферменттердің (эстеразалар, холинэ-
стеразалар, альфа-глицерофосфатдегидрогеназалар) жоғары деңгейде екені
аныкталады. Баскаша айтсак, бұл сериянын жасушаларында жүйкелік және
эндокриндік жасушалардың белгілері косарланған.
Электронды микроскопта бұл жасушалардың базальды бөлігінде нәруыз-
дык өзекшесі мембранамен қапталған секреторлык түйіршіктердін көп
мөлшері орналасады (15.16-сурет). APUD-серия жасушалары биогенді амин-
Достарыңызбен бөлісу: