16.2. Ac қорыту жүйесінің алдыңғы бөлігі
543
және көмейдің карыншасындағы жиынтык —
көмеидің бадамша бездері
бо-
лып табылады.
Бадамша бездер организмде манызды корғаныш кызметін аткарады,
сырткы ортадан мұрын және ауыз куыстары арқылы организмге үнемі түсіп
отыратын микробтарды залалсыздандыруды жүргізеді. Күрамында лимфоид-
ты тіні бар баска мүшелермен катарласа, олар гуморалды және жасушалык
иммунитеттер реакцияларына катысатын лимфоциттердің пайда болуын
камтамасыз етеді (14-тарауды караңыз).
Дамуы. Тандай бадамша бездері эмбриогенездін 9-аптасында, астында
компактты орналаскан мезенхималык жасушалар және көптеген кан тамыр-
лары бар, жұтқыншактың латералды кабырғасының
көпкатарлы кірпікшелі
эпителийінін ойығы түрінде калыптаса бастайды. 11 — 12 аптада тонзиллярлык
синус калыптасады, оның эпителийі көпкабатты жазык эпителий болып
кайта күралады, ал мезенхимадан ретикулярлык тін дамиды, тамырлар пай
да болады, олармен бірге биік эндотелиоциттері бар посткылтамырлык
венулалар да түзіледі. Мүшеге лимфоциттердің коныстануы өтеді. 14-ші ап
тада лимфоциттердің ішінде негізінен Т-лимфоциттер (21%) және аздаған
В-лимфоциттер (1%) аныкталады. 17— 18-ші аптада алғашкы лимфоидты
түйіншелер пайда болады. 19-ші аптаға карай Т-лимфоциттердін мөлшері
60%-ға
дейін жоғарылайды, ал В-лимфоциттердің мөлшері 3% -ға дейін ар-
тады.
Жутқыншақ бадамша безі
кұрсак ішілік даму кезеңінін 4-ші айында
жұткыншактың дорсалды кабырғасының эпителиі мен оның астында жаткан
мезенхимадан дамиды. Ұрыкта ол көпкатарлы жыбырлағыш эпителиймен
капталған. Тілдін бадамша бездері 5-ші айда калана бастайды.
Бадамша бездер дамуының шегіне балалык кезде жетеді. Бадамша бездердің
кері дамуынын басталуы жыныстык есею кезеңімен косарланады.
Құрылысы. Тандай бадамша бездері ересектерде екі сопак пішінді
денешікпен беріліп, жұткыншактын екі жағындағы тандай доғашыктарының
аралығын мекендеген. Әрбір бадамша без
шырышты кабыкшанын бірнеше
катпарларынан түрады, кабыкшанын меншікті табакшасынан көптеген
лимфоидты түйіншелер орын алған
(noduli lymphathici)
(16.6-сурет). Бадам
ша бездің беткейінен мүшенін тереніне 10-20 крипттілер
(criptae tonsillares)
кіріп, ол жерде тармакталады да екінші реттік криптілерді калыптастырады.
Шырышты кабыкша көпкабатты жазык мүйізденбейтін эпителиймен
капталған. Көп жерлерде, әсіресе криптілерде, эпителий лимфоциттер-
мен және түйіршікті лейкоциттермен инфильтрацияланған (коныстанған).
Эпителийдің
тереңінде орныккан лейкоциттер, әдетте азды-көпті мөлшерде
эпителийдің үстіне шығып, ауыз куысына тамакпен және ауамен бірге келіп
түсетін бактерияларға карсы жылжиды. Бадамша безінде микробтар лей
коциттермен белсенді түрде фагоциттеледі, бұл мезгілде лейкоциттердің
біраз бөлігі жойылады. Микробтардын және лейкоциттердін бөлген әр түрлі
ферменттерінің әсерінен бадамша бездердін эпителийлері жиі закымданады.
Бірак, біраз уакыттан сон эпителий кабатынын камбиалдык жасушаларының
есебінен бүл аймактар калпына келеді.