Конспект латынның
конспектус – шолу деген
сөзінен пайда болған. Бұл
кітап, не мақала, дәріс, не
баяндаманың қысқаша
мазмұны. Жүйелі,
логикалық байланыстағы
жазбаны конспект дейміз
2-тапсырма. Төмендегі Ахмет Байтұрсыновтың «Әдебиет танытқыш» кітабынан
алынған үзінді оқы. Конспектіле.
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
СӨЗ ӨНЕРІНІҢ ҒЫЛЫМЫ
Сөз өнеріне жұмсалатын зат – сөз. Сөз шумағы тіл деп аталады. Сөз өнеріне жұмсалған
сөз шумағы да тіл (я лұғат) деп аталады.
Шығарма тілі екі түрлі болады: 1) ақын тілі, 2) әншейін тіл.
Ақын тілі – айрықша өң беріліп айтылған сөз; әншейін тіл – ондай өң берілмей, жай
айтылған сөз. Ақын тілімен сөйлегенде, сөзге айрықша өң берілгендіктен, лебіз өрнегі
болып шығады. Әншейін тілмен сөйлегенде, сөзге өзгеше өң берілмегендігінен, лебізсіз
де жалаңаш болып шығады, сондықтан алдыңғысы көрнекі лебіз деліп, соңғысы жалаң
иә көсе лебіз болып айтылады.
Сөз өнері деп, асылында, – нені айтамыз?
Бір нәрсе турасындағы пікірімізді, яки қиялымызды, яки көңіліміздің күйін сөз арқылы
жақсылап айта білсек, сол сөз өнері болады. Ішіндегі пікірді, қиялды, көңілдің күйін
тәртіптеп, қисынын, қырын, кестесін келтіріп сөз арқылы тысқа шығару – сөз шығару
болады. Шығарма дегеніміз – осылай шығарған сөз. Сөзді бұлай етіп шығаруға көп өнер
керектігі жоғарыда айтылды. Сөз шығару өнерді керек қылса, өнер ғылымды керек
қылады. Мұнан сөз өнерінің ғылымы туады.
Шығарманың екі жағы бар:
1) тысқы тіл жағы,
2) ішкі пікір жағы.
Сондықтан сөз өнерінің ғылымы екіге бөлінеді:
1) шығарманың тілінің ғылымы,
2) шығарманың түрінің ғылымы.
Тілінің
ғылымы
дыбыстардың,
сөздердің,
сөйлемдердің заңынан шығатын тіл өңінің жүйелерін
танытады, түрінің ғылымы сөз өнерінен шыққан
нәрселердің
мазмұн
жағының
жүйелерін
танытады, сондықтан сөз өнерінің ғылымы
шығарманың тіл өңі жағынан тіл я лұғат қисыны
болып, мазмұн жағынан қара сөз жүйесі,
дарынды сөз жүйесі болып бөлінеді.
Әр саласы айрылып, бөлек-бөлек сөз болмақшы.
Достарыңызбен бөлісу: