Кіріктірілген сабак оқытудың үлгісі

III нұска
1. Г май, комірсу ыдыраганда. қаиша кДЖ энергия бөлінеді?
2. Митохондриялардың нсгіэгі кызметі.
3. АЕФ молскуласыиың негізгі атауы.
4. Жасушада энергия кандай молекула түрінде сақталады?
5. Катаболизм үдерісі қай жерде жүреді?
Жаңа білімді мецгерту кезеңінде оқушыларға толык такы- 
рыпты түсіндіру керек.
XVIII 
ғасырдыц аяғына таман орыс ғалымы М.В. Ломоносов 
жэне француз химигі Лавуазье: «Жану дегеніміз - жанатын де- 
нелердіц ауадағы оттекпен косылуы», - деген болагын.
Сүрак: қандай заттар жанады?
Химия пәнінен білетініміздсй, оттегініц органикалык, бейор- 
ганикалык заттармен косылуы тотығу, ал ыдырауы тотыксызда- 
ну деп аталады. Тірі организмде жүретін мүндай реакциялар -
биологиялық тотығу реакциялары.
120 ♦ 
5-тарау. Білім берудс'п инновацнялықтсхнологиялар
Жану
Тыныс алу
1. 
Жоғары темпсратурада жүреді.
2. Энергия бірден бөдініп шығады.
3. Суды ортада жүрмейді.
1. (+36,5; +37°С) журеді.
2. Энергия біргіндеп, өз мелшерінде бө- 
лінеді.
3. Реакцияга су кажет.
Тыныс алу дегеніміз - органикалык заттардын 0 ,-г е косылуы 
жоне энергияныц болінуі.
Энергетикалык тиімділігі жағынан бірдей болса да, жану 
мен тыныс алудыц арасында айырмашылык бар.
Жану
Тыные алу
1. Заттардын жануы табиғатта жү- 
рсді.
2. Энергия жану түрінде бөлінеді.
1. Тек митохондрияда жүреді.
2. Энергия организмдердін тіршілік әрс- 
кстіне жүмсалады.
Сүрак: суда еритін, тотті, қандай органикалык затты білесіцдер? 
Эукариогтар жоне коптеген прокариоттар АҮФ молскуласын 
синтездеуге кажетті энергияны глюкозаиыц ыдырауынан алады. 
Бүл үдеріс үш сатыға болінеді.

5.6. Кіріктірі.іген оқытудың идсялары, одістері мои принциитері 
♦ 121
АҮФ
Гликолиз 
лимон қышқылының синтезі 
электрон тасымалдаушы
С6Н ,,0 6+ 60, = 6С 02 + 6Н ,0 + 2881 кДЖ моль
І.Т ы ны салу 
2. Жану 
3. Фотосинтез теңдеуі
Осы тендеуге қарап отырып, Ломоносов пен Лавуазье сойле- 
мін калай жалғастыруға болады? Жану дегеніміз - нәтижесіндс 
бейорганикалық заттардыц пайда болуы. СО, мен Н ,0 жоне энер­
гия пайда болады.
Бүл теңдеуден тыныс алу мен жану үдерістерінін үқсастыгы 
жоне тыныс алудын фотосинтез үдерісіне карсы екендігіне көз 
жеткіземіз.
Сабак барысында окушылардын жаңа терминдерді есте сак- 
тауы үшін терминдік сөздікпен жүмыс жасатқан абзал.
Гликолиз (грекше - тәтті ыдырау)
Аэробты (грекше - ауа)
Анаэробты (грекше - ауасыз)
Метоболизм( грекше - зат алмасу)
Гликолиз - ферменттердің катысуымен, глюкозаның тотыға 
отырып ыдырауы (сызбанүскамен жүмыс). Көптсген организмдер 
энсргияны глюкозаның ыдырауынан алады. Бүл үдеріс 3 сатыда 
жүреді: гликолиздін дайындык, анаэробты (оттексіз), аэробты 
(оттекті) кезеңдсрі. Қорыта келе, энергия АҮФ түрінде синтез- 
делед!, сол себептен тыпыс алу үдерісі энергстикалык үдеріспен 
байланысты. Окушылардын жаңа материалды гүсінгендерін гек- 
серу барысында Ванн диаграммасымен жүмыс беруге болады:
1. Митохондрияда жүреді.
2. Энергия жылу гүрінде болінеді.
3. Энергия бірден бөлініп шығады.
4. +37 °С температурада жүреді.
5. Реакция нотижесінде энергия болінеді.
6. Өте жоғарғы температурада жүреді.
7. Соңғы өнім СО„ Н20 .

122
♦
5-тарау. Бі.іім берудегі инновашіялықтсхнологнялар
8. Реакция жүру үшін су кажет.
9. Реакция жүру үшін оттек кажет.
10. Энерг ия сатылап аз мөлшерде бөлінеді.
11. Сулы ортада жүрмейді.
12. Реакция жүру үшін организмдердің тірі бо.туы кажет емес.
13. Реакция тсндеуі фотосинтез реакциясына карама-карсы.
14. Реакция жүру үшін митохондрия кажет емес.
15. Организм тірі болса жүреді.
Жану 
Ортак касиеттері 
Тыныс алу
Жана материалды бекіту үшін келесі сүрақтар беріледі.
1. Tipi организмдерге жүретін тотығу-тотыксыздану реак- 
циялары қалай аталады?
2. Тыныс алу туралы ілімнің негізін калаған ғалым.
3. Гликолиз кезені канша кезсннен түрады?
4. Гликолиздің сонгы өнімдерін атаныздар.
5. Гликолиздің оггекті ыдырауы реакциясын жазыңыздар.
6. Гликолиздін оттексіз ыдырауы реакциясын жазыиыздар.
7. Гликолиздің цитоплазмада жүрстін кезецін айтып бсріңіздер.
3-кесте
«Энергия» деген түсініктің 4-сыныпта 
биология курсынын тарау.іарын оку барысынла калыптасуы 
(Өсімдік, бактерия, саңыраукүлак, кыналар, 4-сынып)
Рсті
Такырып
Оку материалынын мазмүны
Өсімдік жасушасының 
күрылысы
Митохондрия - органоид өсімдік клеткасын- 
дагы зат және энергия алмасуы
7
Z,
Фотосинтез
1 -------- Өсімдіктердіц тыныс 
алуы
Өсімдік тіршілігіне кажетті энсргияиың то- 
тыгуы. органикалык заттардын оттеіі мен ко- 
сылуы. Түкымның осуі кезіндегі тыныс алу
Кестеге көз жүгіртсек, «Энергия» деген үғым физиологиялық 
үдерістерді түсіндіруде басты нсгіз болып табылады.
«Энергия» деген үғымда адам және оның денсаулығының ж 
жалпы биологиялық деңгейі жайлы айтылады. Оку жүйесіндс

биология пәні мұғалімі мен физика пәні мүғалімінін сауаттылық 
денгейі томен, сондыктан моселені толыктай, аралык байланыс- 
та колдану маңызы нашар. Ал өз кезегінде биологиядан білім 
денгейі онша емес. Сабак өткізу барысында биологиялык, әсіре- 
се энергия сакталу заңынан, мысалы, биолопіялық үдерістердегі 
энергия бір түрдсн екінші түрге айналуы сиякты мысалдарды ксл- 
тіруде.
Сондықтан әр пәннің мүғалімдері бір-бірімен кеңесіп, иәна- 
ралык байланыстарды қолдану әдістсрі жайлы сүхбаттаскан жөн.
- g Кіріктірілген окытудың идоялары, одістері мсн прииціштері 
♦ 123

жүктеу/скачать 9,38 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: