Оқулық «Білім беруді дамытудың федералдық институты»

257 
18 
тарау 
ҚҰРЫЛЫС АЛАҢЫНДАҒЫ ЭЛЕКТР 
ТЕХНОЛОГИЯСЫ 
 
 
 
 
18.1. 
ЭЛЕКТР ИМЕКТЕП ДӘНЕКЕРЛЕУ 
 
Дәнекерлеу 
деп материалдың үздіксіздігін қамтамасыз ететін 
бөлшектердің интегралдық қосылысын алу тəсілін айтады. Доғалы, 
түйіспелі, 
плазмалық-доғалы 
жəне 
электрондық-сəулелік 
дəнекерлеу болып бөлінеді. Дəнекерлеудің ең жиі кездесетін 
түрлерін қарастырамыз - доғалы мен түйіспелі. 
Электр имектеп дəнекерлеуде электр доғаның жоғары 
температурасы пайдаланылады. Бұл газдар электродтар арасындағы 
алшақтықта иондалған кезде пайда болады. Доғаның жануы үшін 
электродтар арасында электродтардың материалына, араларындағы 
қашықтыққа, аралықтағы газдың түрі мен қысымына, тоқ шамасына 
тəуелді белгілі бір кернеу мəнін 
U
д 
ұстау қажет. Доғаның тұрақты 
жану шарты мына қатынас болып табылады 
U
ä


U
è 
, 

I 

I 
мұндағы и
и
— электр көздің кернеуі; 
I 
— тоқ күші. 
Ауа атмосферасындағы ашық доғаның құлдырауы (жұмсақ) 
сипаттамасы бар. Сондықтан, қайнар көздің сыртқы сипаттамасы да 
тік құлайтын болу керек. Бұл ретте доғаның тұрақты жануы жəне 
мүмкін кернеу ауытқулары и
д 
кезінде электр дəнекерлеу тоқының 
салыстырмалы тұрақтылығы қамтамасыз етіледі. 
Электр доғаның дəнекерлеуіне арналған қоректендіру 
көздерінде қарапайым доғаның басталуы үшін бос кернеу 
жеткілікті, бірақ ол 50 ... 600 В аспауы керек (қауіпсіздік 
мақсатында); қайнар көз қысқа тұйықталу тоғы I
к з 
шыдайды, жəне 
де I
к з
< 1,51
н
, мұндағы I
н 
— номиналды тоқ; сыртқы сипаттамасы — 
тік құлайтын; тоқ реттеу қондырғылары қарастырылған; қайталап 
тұтандырған жағдайда доғаның жылдам қалпына келуі қамтамасыз 
етіледі; 

258 
дəнекерлік доғалық схемада ағынды тегістеу жəне жұмсақ 
сипаттамаға ие индуктивтілік бар. 
Доғалық электр дəнекерлеуде тұрақты тоқ жəне айнымалы тоқ 
пайдаланылады. Тұрақты тоқ кезінде доғаның тұрақты жануы, 
сапасы жоғары тігіс қамтамасыз етіледі. Көздер əдетте дəнекерлеу 
түрлендіргіштеріне, 
дəнекерлеу 
қондырғыларына 
жəне 
түзеткіштерге бөлінеді. 
Генератор біріктірілген іштен жану қозғалтқышы арқылы 
айналдырылып, стационарлық қуат көзінен тəуелсіз. Дəнекерлеу 
тізбегіндегі тоқ күші реостаттың көмегімен қозу орамасындағы 
тоқпен реттеледі. Кейбір дəнекерлеу генераторларында тоқ 
қылшақтардың генератордың электрлік бейтарапына қатысты 
ығысуы арқылы реттеледі, бұл зəкір 
реакциясының 
магнитсізденуіне əсер етеді. 
Зəкір айналу бағытымен 
қылшақтардың ығысуы тоқты азайтады. 
Қазіргі уақытта айнымалы тоқ дəнекерлеуі өте танымал болды, 
себебі 
ол 
көздің 
төмен 
шығындарымен, 
дəнекерленген 
бұйымдардың бірлігіне электр энергиясын аз тұтынуымен, электр 
жабдықтарының сенімділігімен жəне пайдалану шығындарын 
төмендетумен қатар дəнекерленген жоғары сапалы дөңгелекті 
қамтамасыз етеді. 
Айнымалы тоқтағы электр дəнекерлеу доғасы 220 жəне 380 В 
бастапқы кернеумен дəнекерлеу трансформаторлары арқылы жүзеге 
асырылады. 
Трансформаторлар құрылымының үш түрі бар: қалыпты 
магниттік шашыратқышы бар трансформаторлар, қозғалмалы 
катушкалары бар трансформаторлар, магниттік шунттары бар 
трансформаторлар. Айнымалы тоқта дəнекерлеуге арналған 
жабдықтар əлдеқайда қарапайым, оңай, арзан жəне сенімдірек. 
Айнымалы 
тоқта 
бөлек 
дроссельмен 
дəнекерлеу 
трансформаторының схемасы 18.1-суретте көрсетілген, 

жүктеу/скачать 5,26 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: