Научная библиотек

дэлелдед!. Осыган орай Конт алты томдык «Позитивпк философия кур­
сы» деген енбепнде (
1830
— 
1842
жылдар аралыгында жарияланды) гылым- 
ды гоптастырып, позитивпк философия мен элеуметтану принциптерж 
жасаса, ек1нип б«р енбепн саясат непздерже жэне болашактын джже 
армады. Ал терт томдык кггабын «Позитивпк жуйе немесе адамзаттын 
джж белплейтж трактат» 
(1851
—
1854
) деп атаган. Конттын пр! кезжде 
позитивизмд! неггздеген булардан баска да «Карапайым астрономия 
туралы философиялык трактат» (
1844
), «Позитивпк катехизис» (
1856
) 
енбектер! жарияланып, ал кайтыс болганнан кейж терт томдык «Огюст 
Конттын есиеттер!» деген шыгармасы жарык кердк Конт елеуметта­
ну гылымына «позитивпк синтез» репнде карам, оны гылыми бшмд1 
жинактаган энциклопедияга балалы. Когамды зерттеуге жекелеген гы­
лымдар соншалыкты кажет емес, когамды зерттеуге б»р гана елеуметта­
ну гылымынын кемеп жеткшкн деп, елеуметтануга басымырак маныз 
берд».
Конт елеуметтанудын объекнс
1
мен пенж аныкайыра бшмей, гылым­
нын осы атрибуттарын шатастырып алды. Онын пшржше, елеуметтану 
жалпы зандарды зерттеу! тшс: а) ерекше елеуметпк организм ренндеп 
когамнын тутастыгы; б) адамзат (онын еткет, бугж па жене болашагы); 
в) букш адамдар урпактарынын органикалык тутастыгы репнде тус!ншр1- 
лепн адамзат; г) каз1рп елдер, халыктар мен мемлекеттер жуйеа ренндеп 
бупнп адамзат; д) адамзат кызмеп нетижесжж объективтшп; ж) адам­
дар санасы мен психологиясын жетшд1ру процестер1; з) адамдар мжез- 
кулкы; и) адамдар идеялары мен ой-пшрлержш дамуы; ж) отбасы, мем­
лекет жене баска да елеуметпк институттардын курылуы. Баскаша сезбен 
айтканда, Конт елеуметгануды адамзаттын пайда болуы, ем
1
р суру! мен 
езгер!ске тусуж аныктайтын жалпы зандар денгей!нде, сонымен катар 
олардын накты когамдык курылыстары мен формаларынын зандары 
денгейжде когам туралы бшмдерд1 б1р1кнрген ембебап теориялык гылым 
репнде тусжед!.
Конттын кезкарасына сейкес елеуметтану мынадай едютерд! колда- 
нуы тшс:
— когамдык процестердщ барысын кадагалау ушш бакылау;
— эксперимент, ягни едей1, арнайы жасалган езгерютерге бакылау 
жасау;
— адамзат ёМфТН жануарлар дуниеамен салыстыру;
— ер турл! елдер мен халыктардын ем1рж белгш б!р керсетюштер 
бойынша салыстыру;
— тарихи талдау еднй, ер турл! тарихи кезенде адамзаттын немесе 
жекелеген халыктардын ер турл! калпын салыстыру.
27

Алайда, элеуметтж калыптагы езгер!стерш аныктауда математикальж 
процедура мен олшемдерд! колдануды талап ететш бакылау эдюш Конт 
непзп ЭД
1
С 
деп санайды. Конт бакылаудын аныктыгы мен дэддш, осы 
эшстщ 
процедурасын жасау проблемаларын котерд!, алайда оларды сол 
тустагы эмпирикалык элеуметтж зерттеулер 
таяцрибесшщ 
шектеултне 
байланысты шеше алмайды. Аталмыш эдютер, — деп уйретп Конт, 1ргел1 
элеуметтану теориялары болган жагдайда гана позитивтж бшм алуды 
камтамасыз етедк Мундай теориясыз олар тек кещлге конбайтын толган 
факт
1
лерд
1
берген болар 
едь 
Ал мундай теорияны жасау уиин айтылган 
едютермен алуга болатын корытындылаушы материалдар кажет. Конт 
пиаршдеп карама-кайшылыкгы былайша тусшдцред!: теория мен коры­
тындылаушы материал б
1
ршс
13
-б
1
р
1
бола алмайды, теория элеуметтану 
материалдарын тикйнше жинауга мумкшлж берсе, ал корытындыланган 
материалдар теориянын дамуына непз болады.
О. Конттын ойынша, позитивтж гылым джд| алмастырып, когамды 
уйымдастырушы непзп кушке айналуы тшс болды. Ол взшщ тарихи мис- 
сиясын болашактын «Г ылыми Библиясын» жасауга бал ап, гылымды адам­
зат баласынын ем1р суру формаларынын шынына котермеюш болды. 
Гылымдарды б!р]кпру идеясы XVIII гасырда етек алган ед1. Сол туста 
бшмд| б1ржт1ру — карапайым жэне тусшжп ережелерге сэйкес юке асы- 
рылды. О. Конт бул мэселеш жана кырынан кетердк Гылымдарды клас- 
сификациялауда ол б|ркатар непздерге суйендк тарихи (гылымнын пай­
да болу уакыты жэне б!р гздшп), логикалык (абстрактшктен нактылыкка 
ету), зерттеу пэншщ курделшп бойынша (карапайымнан курдел«ге 
карай), практикамен байланые сипаты бойынша.
О. Конт ез шыгармаларында езше белгш гылымдарды нагыз жэне 
жалган гылымдарга белген. Жалган гылымдар санатына ол шешшмейтш 
мэселелерд! карастырумен айналысатын жэне долелдеуге немесе жокка 
шыгаруга мумкш емес ережел! гылымдарды коскан. Булардын катарына 
теологияны, мистицизмд!, спиритуализмд», алхимияны, утопизмд!, соны­
мен катар метафизиканы, ягни философияны жаткызган. 0зш щ устаэы 
Сен-Симоннын тю рш колдай отырып ол нагыз, шынайы гылымдар деп 
позитивтж гылымды атаган. Олардын арасынан абстрактш (теориялык) 
жэне накты гылымдарды болт керсегп. Абстрактш гылымдар жалпы 
зандылыктарды карастыралы, ал накты гылымдар бул зандарды жеке 
салаларда (мысалы, биология, медицина) колданады.
Конттын шюр! бойынша, абстрактш позитивтж гылымдар саны ал- 
тау: математика, астрономия, физика, химия, биология, элеуметтану. 
Булардын осындай реттшкпен орналастырылуы оларда позитивизмнщ 
кершу! мелшер!мен байланысты. Негурлым материя карапайым болса.
28

согурлым ол туралы позитивп пайымдау жешл болады. Эрб
1
р позитивпк 
гылым алдынгыларга непзделедг, олардын. езждш ойлау калпындагы 
жаксыларды кабылдайды жэне дамытады.
Онын кезкарасы бойынша, математика баска гылымдарга айтарлык­
тай теуел;и емес, 
61
рак соншалыкты абстрактш, карапайым жэне прак- 
тикадан аластатылган гылым, сондыктан ол баска гылыми таным форма* 
ларынан ерте пайда болган. Элеуметтану, керюжше, практикамен пкелей 
байланыскан, курдел1, накты, езгелерден кешн пайда болды, ейткеш ол 
баскалардын жепспктерже арка суйейд). Элеуметтанудын калыптасуын 
когамнын жана даму сатысымен байланыстырумен б1рге, оны буюл 
гылымдардын даму тарихымен де сабактастырады. Гылымды топтасты- 
ру барысында гылым иерархиясы жасалып, оган жогарыда аталган 
гылымдар енпзшдь Сейпп, бул жуйе бш м дамуынын карапайымнан 
курделне, теменнен жогарыга, жалпыдан ерекшеге етуж ж тарихи про- 
цесж керсетп.
Элеуметтануга б1ртабан жакын жэне б>ршама туыскан гылым репнде 
биологияны атайды. Бул екеуж зерттеу пешнж курделшп бф1кт1ред1, 
тутастык жуйе де соган дэлел бола алады, сондыктан биология мен элеу­
меттануга талдау жасау жолын непзп багыт етш устанбайды, ягни 6ел1м- 
нен тутастыкка карай козгалмау керек. Жануарлар элем! мен адамзат 
когамы индивидтердж механикалык агрегаты емес, керюжше — тутас­
тык. Бул тутастык ез бепнше ем!р суред! жене езж курайтын бел1мдердщ 
касиеттерш белплейдг Сондай-ак, жалпы схема бойынша елеуметтану­
дын пкелей биологиянын зандарына суйенейндшн, нптен онсыз мумкж 
емес екендтн айтканымызбен, алайда, екжпй жагынан, елеуметтанудын 
езщщк ерекшелтшн бар екендтн, бул зандардын сонын непзжде турш 
езгертейнж, ал осы замангы езгерхстер индивидтердщ езара кимыл- 
ерекетшщ аркасында туындайтынын тужырымдайды. Конт жануарлар- 
дын ШршЩнрш тартатын жыныстык инстинкпн жене олардын урпагы- 
на камкорлык жасауын елеуметтшктщ бастамасы епп алады. Сурет пен 
бейнелеущ (иллюстранияны) елеуметак пен биологиянын езара тыгыз 
байланыстылыгынын кос кержю нж мысалы деп алга тартады. Адамдар- 
да 
631
Н
-631
сактау инстинктшщ рел» жогарылыгьж, «индивидпк инстинкт- 
пн» болатындыгын мойындай отырып, Конт келе-келе адамдарда елеу- 
метпк эгоизмнщ устемд1к алатынын жазды.
Элеуметтану биологияга арка суйейдг, ер
1
одан автономдыгьж да сак­
тайды, материянын курдел! формасымен байланысады, ен жогаргы жене 
курдел! теориялык гылым болгандыктан позитивпк гылыми бшмдер 
жуйесж аяктаушы болып саналады. Сондай-ак, оган когамдык бшмдерде 
устем еткен ойлау калпы тен болуы ттс.
29

Когам 
дамуын адамдардын танымдык 
кызмепнщ 
жэие олардын. ко­
гамдык санасыныц б!р 
сатысынан 
келес» 
сатысына ету1 аркылы туаншрш, 
«уш 
сатылы занды» дэйектейд!: 
теологиялык, метафизикалык жэне 

жүктеу/скачать 14,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: