ерекшелтн индивидтщ автономиясын сактап

институттарды зерттеу, Спенсердщ шюр» бойынша, елеуметтанудын ма­
нызды мшдей.
О. 
Конт, Г. Спенсермен катар елеуметтанудын гылым болып дамуы­
на зор улес коскан К. Маркс пен Ф. Энгельс болды.
3
. Маркспк елеуметтанудын непзп шмдер]
К . Маркс (
1818
-
1883
) жене Ф. Энгельс (
1820
-
1895
) елеуметтану гылы- 
мынын улкен б
1
р гылыми шмдершщ арнасын калыптастырды. Оларга 
дейшп жене каз1рп кептеген елеуметтанулык теориялар адамзат когамы- 
нын дамуын, туптеп келгенде, белгш б»р рухани бастаулардын — кудай- 
дын, елемдйс ержтщ, сонымен катар адамдар санасынын ыкпалымен бо­
лады деп тусшд|рд
1
. Адамдар кудайдын немесе гарыштык акыл-парасат- 
тын еркж жузеге асырушысы ретшде сипатталады, сонымен катар адам­
дар медениетп жасаушы, оны олар ездершщ мудделершен, максаттары- 
нан жене идеяларынан шыгара отырып жасайды. Оларды аныктаушы — 
сана, ал онын туындысы — адам болмысы, медениеп жене ем1р салты.
Элеуметтануды когамдык гылым деп танитын бул гылымнын кепте­
ген еюлдер) коршаган ортада ез тусш тне орай, ез максаттарына жене 
кызмет-кабшеттерше карай ерекет ететш жеке индивидтерд» (жеке адам­
ды) тарихи процестщ непзп субъекплер! епп алды. Маркспк елеуметта­
ну оган баска тургыдан карады. Маркс пен Энгельс тарихи процесп зерт- 
теуд! ем1рдеп адамдарды, олардын кажеттшктер! мен мудделерш, адам­
дардын езара карым-катынастарын жене езара ерекеттерш алгышарттар 
етш карастырудан бастады. Бук!Л елемд1К субъекплердщ когамдык 
байланыстары мен катынастарынын жиынтыгы кайсыбйр когамды курай- 
ды. Когам езше тен когамдык катынастар жуйеа, материалдык ещцрю, 
саясат жене езге де елеуметпк институттар аркылы адамдар кызмепнщ 
мазмунын дурыс арнага багьгггайды, белгш дережеде оны аныкгайды, 
ерб1р адамнын калыптасуы мен дамуына ыкпал жасайды. Индивидуал- 
дыкты елеуметикке жетюзу маркспк елеуметтанудын манызды прин- 
цшпне айналды, сейпп, ол адамдардын кызмеп мен мшез-кулкынын 
объективпк елеуметпк непздерш аныктаудын жене пайымдаудын алгаш­
кы манызды кадамына айналды. Будан тарихты материалиспк тургыда 
туану 
КеЛ1П 
шыкты.
Осы багытта жасалган келеа кадам — ол адамдар кызмепндеп мате- 
риалдыктын релш делелдеу болды. Эдшн айту керек, Маркс пен Эн­
гельс енд1р1сте, саяси жене баска да кызмет турлершде болатын саналы 
мотивтердщ релш ешкашан жокка шыгарган емес. Керюшше, олар 
бул мотивтердщ мазмуны мен багытталуына улкен маныз бердд. Когам
35

тарихында белгш бхр максатка умтылган адамдар санамен, оймен эре- 
кет етедх1.
Бул жерде бхрде-бхр хс санадан, ниеттен тыс, максатсыз жасалмайды. 
Бхрак марксизм тургысынан алып Караганда адамдардын ниеттерх жэне 
максаттары, экономика, саяси жэне баска да кызмет салаларындагы шло 
мотивтерщщ букш жуйесх, туптеп келгенде, объективтхк элеуметтхк зан­
дардын эрекетшен жинакталып, корхнхс табатын тарихи процестщ 
объективтхк факторлары аркьшы дэлелденедх. Будан шыгатын корытын- 
ды — адамдар кызметшщ шла мотив! тарихи окигалардын сонгы себептерх 
бола алмайды.
Материалдык кажеттшк (муктаждык) пен мудделер адамдардын 
мхнез-кулхсына, кызметше, олардын ниетше, психологиялык кенш-куйше, 
идеялар мен теорияларга себепххл болады. Маркс оздшц тарихты материа­
л и с т тургьщан тусщщруге субъектшердщ элеуметпк емхрх мен кызметш- 
деп материалдык мудценщ релх мен маныздылыгын пайымдау аркылы 
жеткенхн жазды. Бул жерде энпме олардын жеке басына катысты жэне 
жалпы материалдык мудделер жоншде болып отыр. Мунын сонгысы 
улкендх-кхшш элеуметпк топтардын муддесх бола отырып, Маркстщ 
сезхмен айтканда, енбек белщюхндеп индивидтердщ озара теуелдшгш 
керсетедх2.
Баскаша айтсак, когамдык енбек болхшсх жуйесшдеп элеуметтхк топ­
тардын турлх жагдайы олардын эралуан материалдык мудделерше себепххл 
болады, сейпп, ол ендхрхстхк жэне баска да кызметтщ куаты есебхнде 
байкалады.
Тарихты материалиста тургьшан тусхнуге сэйкес материалдык игх- 
лхктердх ендхрудщ манызы да арта тустх. Сол аркылы адамдар ездершщ 
алуан турлх материалдык жэне езге де кажеттшктерш канагатгандыра- 
ды. Сайып келгенде, материалдык емхрдщ ондхрхс тесшдерх емхрдщ жал­
пы, елеуметгхк, саяси жэне рухани процестерш камтамасыз етеда3. Ол эр 
турлх дэрежеде когам омхрхнхн аталмыш салаларынын дамуына ыкпал 
етедх. Бул тургыдан алганда ендархс тесш когамнын емхр сурух мен даму­
ынын материалдык непзх болады.
бндхрхс тесшх езшщ непзх жагынан еншргхш куштер мен ондхрхс каты- 
настарын бхрхктхрушх ретхнде корхнедх. вндхрпш куштерге ен алдымен 
бхлхмх, дагдысы жене енеркэсйгпк кызмет тэжхрибесх бар адамдар, соны­
мен катар олардын ендхрхсте колданагын енбек куралдары мен заггары.
1

жүктеу/скачать 14,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: