1
нд
1
ру мумюн болмай калды. Мундай кубы-
лыстарды тус
1
НД
1
ру уш
1
н зерттеушшер циклдгк даму теориясын ойлап
шыгарды (О. Шпенглер, А. Тойнби). Е н д т жерде когам эволюциясы туп-
тузу козгалыс репнде есептелуден калды, ол туйык куйдеп ерлеу мен
143
гулденудхн жэне кулдыраудын цикл! репнде, олардын басталып, аяхсга-
луына байланысты кайталанып отыратын цикл есебхнде карастырылатын
болды.
Когамнын туп-тузу дамуын жокка шыгаратын дамудын маятниктж
тужырымдамасы пайда болды. Бул тужырымдама бойынша когам кай-
сыбхр алгышарттардын ыкпалымен езщда тепе-тецдхпнен айырылып,
тербелютж козгалыска кешедх, тербелю б>р нуктеден сонгы нуктеге дейш
козгалады, кейде орта тусында токтап та калады немесе туракты козга-
лысты калпына келетхн де болады.
Эволюционизмнш келеа б
1
р осалдыгы даму мелшерхн, белгхлерхн
аныктаудан байкалды. Осыган орай элеуметтж прогрестщ эмбебап
олшемдерхн табуга тырысып бакты. Ол елшемдерш жогарьща корсетпк.
Олар когамды езгерхстерге тусдрт, дамуды камтамасыз ететш н еп зп
буындар болатын: бш м , элеуметтхк жжтелю, тулга бостандыгы, ынты-
мактастык, техникалык прогресс, ендхрпш куштер. Алайда, аталмыш бу-
ындардын релш терец зерттеу барысында олардын тек кана жагымды рел
аткаруымен шектелш калмай, келеназ прогреске соктыратыны да анык-
талды. Б ш м адамдарды жаппай кыргынга ушырататын ка руды жасау ушш
колданылады, жжтелхс пен бакылаусыз калган бос тан ды к элеуметтхк эн-
тропияга соктыралы, ынтымактастык
адам
инициативасы мен тэуелаздхпн
басып тастайды, гылыми-техникалык революция экологияны куйзелхске
ушыратты.
Эволюционизм кыска мерзхмдж процестер мен кубылыстарды тусхн-
дхруде дэрменаздж танытты. Пайда болган езгерхстер зерттеуцплер ушш
адамдардын мшез-кулкын, институттар мен элеуметпк уйымдардын
кызметш тубегейлх езгерткенхн корсете алганда гана кунды болады.
Мундай «усак» езгерютер, айталык, укхмет дагдарысы, кылмыстын ершух,
девианттык мхнез-кулык, тагы баскалары эволюция теориясынан тыс
калып койды. Элеуметтхк дамуды зерттеу ушш аталмыш шектеулхктх жой-
ып, езгеше тургыдан карал зерттеу талап еплдх. Осыган орай элеуметтхк
езгеру теориясы пайда болды. Онын мэн-магынасын Т. Парсонс ез тужы-
рымдамаларында ашып бердх.
Т. Парсонс елеуметтж езгеру мэселесш жуйелж тургыда талдау жа-
саумен байланыстырып карастырды. Онын ткхрхнше, когам жуйе ретхнде
туракхылыкты сактауга, еэхн-езх жаналауга кабхлеттх, бул жагдай когам
нын непзп курылымдык элементтершш турактылыгынан анык кершш
отырады.
Бакылау барысында кайсыбхр
1С-ерекетгщ,
окиганын нетижесхнле
жуйедеп тепе-тендхктх сактап турган куштердщ, элементтердщ арасалмагы
144
бузылатын болса (кейб)р топтардын ыкпал жасауы артады, мемлекетпк
органдардын жана курамы калыптасады, т.б.), онда когам езгерюке туседк
Мундай езгерудщ турш Т. Парсонс «тепе-тенд
1
ктш* езгеру! деп атаган.
Алайда, когамдык жуйе мен онын элементтершщ аркасында бузылган
тепе-тенд!кт1 когам тез калпына келпрш отырады. Жуйе
резервтердщ
кемепмен езгерюке беш мделетш болады жене пайда болган жана тузйпм-
дерд1 езше косып алады. Т. Парсонстын бул тезисш бурынгы КСРО-нын
Достарыңызбен бөлісу: |