рудщ непз\ болып саналады. Когамдык прогреет!  аныктайтын булардан баска да елшемдер бар. Солармен катар, когамдык ем 1

антагонизмдер капитализма! когамдык курылыс жене дуниежузшк сис­
тема репнде де камтыган. Марксийлдердщ тю р : бойьшша, капитализм- 
нщ: 
1
) енбек пен капитал арасындагы; 
2
) империалиста елдер арасын­
дагы; 
3
) капи-талиспк елдер мен дамушы елдер арасындагы карама-кайшы- 
лыктары манызды болып табылады.
Кдзгрп кезде де капиталиспк когамнын 1шю кайшылыктары сактал- 
ган. Сонын б!р1 енбек пен капитал арасындагы кайшылык. Енбек пен 
капитал арасындагы карама-кайшылык когамдык кубылыс ретшдеп 
капитализмнщ кайшылыгы болып табылады, барша капиталиспк елдер- 
ге сай еншркггщ когамдык сипаты мен оньщ нэтижесш жеке адамдардын 
иемдену) арасындагы карама-кайшылык осы кайшылыктын непз! болып 
саналады. Онын эрекет ету! улттык-мемлекет шпнде болады. Сейтш, бур­
жуазиялык когам шенбершде енбекшьлердщ капиталга карсы таптык 
куресшщ алгышарты калыптасады. Капиталиспк когамнын непзп кай- 
шылыктарынын б!р! гылыми-техникалык революциянын ыкпалымен 
жэне сонын шенбер!нде галамат ескен еншрпш куштер мен когамдык 
катынастардын арасындагы шиелешстен керше®. Бул кайшылык эр турл1 
формада: курылымдык жэне циклдык дагдарыстардан, жумыссыздар са­
нынын артуынан, т.б. байкалады.
Каз1рп капитализм ёддёршщ арасындагы кайшылыктардын ею тур! 
орын алып отыр. Оньщ ШршцлЫ — бэсекенщ непзп уш орталыгы болып 
отырган А К Ш , Батые Еуропа, Жапония арасындагы кайшылыктар, 
еюнш1С1, «жалпы рынокка» енген Батые Еуропа елдершщ арасындагы 
кайшылык. Олардын арасында ешм ещйруий рыноктары, капитал жумсау 
ерютер], шиюзат кездер1 жолындагы, гылыми-техникалык прогреспн 
шешуш! салаларындагы басымдык жолындагы бэсекелеспктеп курес 
белен алган. Кейш булардан баска да капиталиспк жана «куштердщ ор­
талыктары» керше бастауы мумюн. Бул жагдай кайшылыктар туйшжщ 
одан эр! кебеюше, олардын езара тыгыз астасып, шиелешеуше экелш 
согуы ыктимал. Бул кайшылыктар капиталисток елдер арасындагы кай­
шылык болганымен, мунын ез! сол елдердщ экономикалык дамуына, 
жалпы 1шю кайшылыктарын шешуде елеулй рел аткарады. Кайшылык­
тардын жана тур! — ултаралык корпорациялар мен когамдык саяси уйым­
дардын формасы болып саналатын улттык мемлекет арасындагы кайшы­
лыктар. Ултаралык корпорациялар ездерше пайдалы кезде мемлекетпк- 
монополиепк реттеуд! бшек сыбана пайдаланады. Ал егер уюмет тара­
пынан олардын пайдасына зоредей катер тенсе, укшетпен аяусыз жан- 
жалга барады. Кдз
1
рп капиталиспк когамда баска да б|рнеше ш ш кай­
шылыктар сакталган.
148

К ап и тал и ст елдер мен ушшпн елдер арасындагы кайшылыктар 
капитализмнщ дуниежузшк жуйе ретшдеп ерекше кайшылыктары бо­
лып саналады. Бхрак олар капитализмнщ барлык сатысында шешуил 
рел аткармайтындыктан, бул жуйенщ непзп карама-кайшылыгы бола 
алмайды. Олардын рел
1
де жене салмагы да езгерш отырады. Мысалы, 
метрополиялар мен отар елдер арасындагы кайшылык, егер де бул жуйе 
отарлык империялар туршде сакталса, дуниежузшк капиталисток жуйенщ 
етюр кайшылыгы репнде шепне жеткенге дейш ем1р суредь X X гасыр- 
дын басына дейш солай болды. Олардын куйреухмен, отарлык жуйенщ 
ыдырауымен бул кайшылыктар метрополиялар мен отарлар арасындагы 
карама-кайшылык болудан калды. вйткеш казфп кезде екеу| де бурын­
гы куШнде сакталмаган. Егер де бурынгы метрополиялар мен бурынгы 
отарлар арасындагы кайшылыктар сакталган жагдайда, онда олардын си­
паты езгередк айталык, бурынгы метрополия Франция мен бурынгы отар 
ретшдеп Вьетнам арасындагы антагонизм АКД1 пен Вьетнам арасындагы 
анТагонизмге Караганда влдекайда темен. Баскаша айтканда, аталган кай­
шылыктар капитализм дамуынын жекелеген кезежне тен. Бурынгы отар 
елдер мен енерквабх дамыган капиталиста елдер арасында экономика­
лык еркендеу денгейше байланысты алшактык барган сайын терендеп, 
азат елдердщ оларга карызы 1,3 трлн долларга женп, кыспакка туап 
отыр. Азат елдердщ мундай борышты кайтара алмайтыны да аныкталды. 
Сондыктан капиталиспк елдер алдьша осы карыздарды тепн жою меселес! 
койылуда.
Кайшыл ыктардын тагы бЁр тобына — еркениетпн ем1р суру!не катыс­
ты галамдык аукымдагы кайшылыктар жатады. Булар да кез келген елдщ 
елеуметпк-экономикалык жагдайына катты есер етед
1
. Энпме айнала­
дагы ортаньщ, ауа бассейн! мен мухиттардын ластануы, табиги ресурстар- 
дын саркылуы, азык-тул!к тапшылыгы, турл! аурулардьщ кебею! жайын- 
да болып отыр. Бул проблемаларды б1р мемлекеттщ немесе б!р топ мем- 
лекетпн кугшмен шешуге болмайды. Мунда жалпы дуниежузшк келемдеп 
ынтымактастык, кепшйпк елдердщ тыгыз да сындарлы езара 1С-кимылы 
керек.
Когамдагы елеуметпк карама-кайшылыктар кеп болгандыктан олар­
ды топтастырып карастырганда мынандай топтарды атап айтуга болады: 
турл! таптардын, топтардын, жнстердщ, кабаттардын, саяси партиялар­
дын, козгалыстардын жене т.б. арасындагы экономикалык, саяси, руха­
ни, езге де мудделер
1
ндеп карама-кайшылыктар; мемлекет пен азамат- 
тык когам арасындагы ерекеттен, муддеден туындаган карама-кайшылык­
тар; индивид, тулга жене когам арасындагы ерекетгерден, максаттардан, 
мудцелерден пайда болган карама-кайшылыктар. Осылармен байланысты,
149

индивидуалдык, корпоративтж, аймактык, мемлекетпк мудделер кара- 
ма-кайшылыктары келш шыгады. Аталмыш карама-кайшылыктар кез 
келген улгщеп когамга тен. Элеуметтанудын 

жүктеу/скачать 14,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: