Научная библиотек


мщдет|  элеуметтж карама-  кайшылыктардын шыгу себептерш, ерекшелжтерш туащиру болады.  ТМД  елдершде



Pdf көрінісі
бет139/343
Дата10.01.2023
өлшемі14,83 Mb.
#165260
1   ...   135   136   137   138   139   140   141   142   ...   343
Байланысты:
bsattarov t dkenov m leumettanu

мщдет| 
элеуметтж карама- 
кайшылыктардын шыгу себептерш, ерекшелжтерш туащиру болады. 
ТМД 
елдершде, 
сонын 
шпнде 
Казакстан Республикасында да нарыктык 
экономикага кешуге байланысты елеуметпк карама-кайшылыктардын 
б«рнеше турлер
1
калыптасты, атап айтканда, 
элеуметпк-таптык 
карама- 
кайшылык, мемлекет муддеа мен халык 
муддесз 
арасындагы кайшылык, 
мемлекет пен азаматтык когам арасындагы, т.б. карама-кайшылыктар.
Когамнын ем
1
р суру тэсш репнде белгш бф кызметтерд» аныктау 
керек. Когам б<рнеше кызметгерд] аткарады. Оларсыз ешб^р когамнын, 
жалпы адамзаттын емтр суру! пптен мумкш емес. Когамдык кызмет 
турлерш атап айтар болсак, олар: материалдык игшктерд! ещиру; дуние­
ге нэресте экелу жэне адамды элеуметтещнру; рухани игщктерд! енщру 
жэне адамдардын белсендшшн зерттеу; енбек ешмдерш белу, мшез- 
кулык пен кызметп тертштеу мен баскару. Бул кызмет турлерш жузеге 
асыру ушш керекп институттар жэне катынастар калыптасады.
Когамдык емтршн материалдык игшктерд1 ещурут онын тутынуы мен 
муктажынан туындаган. Егер адамзат ез1 ушш азык-тулж, Киш, уй жене 
баска да материалдык иплжтерд1 жасап шыгармаса, ол емф суре ал­
майды. Адам езше кажетп заттардын берш табигаттан даяр куйшде ала 
алмайды. Табигаттын берепндерш ол ендеп, тутынуга жарамды етуге тшс. 
Оларды ешцруде адамдар езара еншргспк катынастармен байланыстарга 
туседь
Нэрестеш дуниеге экелу биологиялык процесс болуымен катар, адам 
куипя ендфу де болып табылады. Адам ешируд! элеуметтж жагынан алып 
карасак, йндивидтод элеуметтж субъект!ге айналганын айтуга болады. 
Одан мемлекет пен азаматтык когамнын аракатынасынан туындайтын 
манызды элеуметтж кубылысты, ягни тоталитаризмд! байкауга болады. 
Мундайда мемлекет берше кожалык епп баскарады, азаматтык когам 
ем1р1нщ кейб|р меселелерш реттеп отыруга тырысады.
Когамнын рухани еншрю кызмеп адамдардын мшез-кулкы мен 
кызмепн рухани тургыда реттеп туратын кундылыктарды жасаудан кер1- 
неда. Рухани кундылыктарга эр турл1 заттык формалар тэн дегежмпбен, 
олардын мазмундык ерекшелжтерт рухани мэдениетп курайтын — енер. 
дш, философия, адамгершшк нормалары туршде де байкалады. Адам­
дардын мшез-кулкы мен кызмепнде кундылыктар жуйес! улкен рол ат­
карады. Субъект коршаган ортаны сол калпында калыптаскан кунды­
лыктар жуйеа непз1нде кабылдайды. Кундылыктар жуйес1 адамдардын 
М
1
нез-кулкын жене кызмепн реттеуде ерекше рел аткарады.
150


Рухани кундылыктардын кемепмен реттеп отыру куштеу, зорлау- 
мен емес, делелдеуге непзделген. Рухани кундылыктарды еншру, со­
нымен катар, адамнын дамуына, онын рухани кажепн канагаттанды- 
руга да багытталган. Олар демалыс, кешл кетеру куралдары болып та 
кызмет етедК
Когамнын келес) 61 р манызды кызмет! репнде б1ркатар материалдык 
кундылыктарды, адам ресурстарын (кызмет айырбасы) жэне рухани кун­
дылыктарды айырбастау кызметон атаган ед>к. Бул функциянын 1ске асу 
жолы — тауар мен тутыну куны непзшде юке асатын экономикалык ай- 
ырбаста жатыр. Айырбас пен тутыну кажеттш тнж пайда болуы когам­
нын калыптасуымен жэне енбек белжюжж шыгуымен байланысты. Булар 
ез кезепнде элеумегпк функциялардын одан ер! терендеп, жжтелуже кол 
жетк
1
зед|. Айырбас пен белудж арнайы куралы - каражат механизм! жа- 
салды. Айырбас пен белу ер адамнын муддесже тжелей катысты, ол езж ж
тутыну денгейж кетеруге тырысады. Сондыктан енбек ушж теленепн акы 
ешйршген ежмнж саны мен сапасына, енбек шыгынына, елеуметпк ста­
туска, т.б. байланысты болады. Осыган орай когам элеуметтж эдшеттшк 
принцип!!! басшылыкка алуы тию. Демек, когамнын реттеушшп де осы 
меселеде сакталады.
Мжез-кулыкты, кызметп жене елд! билеу териб! кызметж айтканда, 
териптж ез1 — мжез-кулык пен кызметте орныккан ережелер мен нор- 
малардын жузеге асырылуына ерк!ншк бермей, куш керсету кауш бола- 
тындыгы. Териптеу процеа саяси жэне кукыктык катынастарда жузеге 
асады. Тэрпптеу функция репнде елеуметпк ем!рдж барлык саласында 
орнаган. Сондыктан саяси жене кукыктык катынастар жене олардын 
субъектшер! ел шенберждеп букш функционалдык курылымдарды б|рж- 
ируш! рел1Н аткарады. Адамдардын мжез-кулкы мен кызметон гэрт1птеу 
кайдан шыкты? Оган ек1 непзп жагдай себеп болды. Онын б1ржшюже 
жекелеген индивидтердж кездейсок немесе саналы турде элеумегпк
функционалдык езара ерекетп бузуы, баска адамдардын ем1р жагдайына 
ер турл! тес1лдер аркылы терю ыкпал ету| жатады. Екжш ! себепке эр турл! 
топтагы адамдардын ездер1нщ елеуметпк мудделер! уш1Н куресу1 саяды. 
Топтык мудделер уш1н болган орынсыз курес дагдарыстык куйге экел!п 
соктырады, енд!ру мен тутынуды бузады. Кез келген когамда элеуметтж 
мудделер ете кептурл1 болады, сондыктан олардын арасынан элеуметтж 
курылысты сактап калу немесе езгерту ушш кактыгыстар мен курестер 
туындайды. Когамнын турактылыгын сактауда саяси катынастар мен 
саяси жуйе шешуий рел аткарады. Олар билж пен заннын кемепмен 
адамдардын М!нез-кулкын терппке келторш, реттеп отырады. Ол ушж 
когамнын елеуметпк курылымын бшу аса манызды меселе.
151


ЖЕТ1НШ1 ТАКЫРЫП
КО ГА М Н Ы Н Э Л ЕУ М ЕТ П К
^ Р Ы Л Ы М Ы Н Ь Щ ЭЛ ЕУМ ЕТТА Н УЫ Ж Э Н Е
Э Л ЕУ М ЕТ П К СТРАТИФИКАЦИЯСЫ
Элеуметпк стратификация — элеуметтанудын орталык такырыбы. 
Ол когамнын турлипе элеуметпк Ж1ктел1ан тусшдфедц- Когамдык ку- 
рылымды б>з мертебелердщ жиынтыгы аркылы, когамдык енбек белшю 
аркылы, жэне т.б. аркылы курылатынын керсетуге талпындык. Карапайым 
когамда мертебелер саны аз жене енбек белила денгей! темен болады. 
ал казтрп замандагы когамда — мертебелер кептеп саналады жене енбек 
белшгсш уйымдастыру денгей! де элдекайда жогары.
Элеуметак курам элеуметпк стратификацияга айналады — вертикаль- 
ды терпппен орналаскан элеуметпк жжтердщ жиынтыгы, делфек айт­
канда кедейлердщ аукаттылардын, байлардын жиынтыгы.
Адамдар эрдайым козгалыста болып, ездершщ мертебесш езгертш 
отырады. Каржы буржуазиясы жер аристократиясынын орнына келш
оны алмастырды, казхрп енщрюте бш ктш п шамалы мамандыктарды «ак 
жагалылар» деп аталатындардын екшдер! — инженерлер, програм- 
мистер, роботталган кешендердщ операторлары ыгыстырып шыгарды. 
Согыстар мен революциялар когамнын елеуметак курылымын кайта 
жасап, пирамиданын шынына кейбфеулерд! кетерсе, баскаларын те- 
мендетп. Олар каз!р де ж урт жатыр, партиялык элитаны бизнес-элита 
келш алмастырды.
Эрлеу мен кулдыраудын арасында белгш б«р асимметрия бар: бершш 
де кетершпс! келед! жене ешкймнщ елеуметпк сатыда темендепс1 
келмейд!.
1. 
Элеуметпк 
курылым жэне стратификация угымдары
олардын непзп элементтер! мен формалары
Когам ез шинде ер турл1 елеуметак топтарга, жжтерге жене улттык 
кауымдастыктарга белше,щ. Олардын бер! езара бф-б|рше объективп 
турде денекер болатын элеуметпк-экономиКалык, саяси, рухани байла­
ныстар мен катынастардан куралады. Сонымен бфге, олар тек осы бай­
ланыстар мен катынастар шепнде гана ем1р суредд жене когамда ездерш 
корсете алады. Бул болса когамнын тутастыгына, онын б1ргутас елеуметпк 
организм ретшде ем!р суруше себешш болады. Мунын менш ездершщ 
теорияларында О. Конт, Г. Спенсер, К. Маркс, М. Вебер, Т. Парсонс жене
152


т.б. елеуметтанушылар ашып бсрген ед1. Когамнын элеуметпк курылы­
мы — адамдар кауымдастыктарынын жене елеуметпк топтарынын ара­
сындагы экономикалык, елеуметпк, саяси жене рухани ем


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   135   136   137   138   139   140   141   142   ...   343




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет