Научная библиотек


екшдер!,  сонымен  б!рге



Pdf көрінісі
бет141/343
Дата10.01.2023
өлшемі14,83 Mb.
#165260
1   ...   137   138   139   140   141   142   143   144   ...   343
Байланысты:
bsattarov t dkenov m leumettanu

екшдер!, 
сонымен 
б!рге 
саясаткерлер мен 
мемлекетпк 
кай- 
раткерлер де назар аударатын мэселе. Когамнын элеуметпк курылымын 
аныктап алмайынша, онын 
пищде 
кандай 
элеуметтж 
топтардын 
емдр
суретшдшн 
жэне олардын 
мудделершщ 
кандай екешцгш, ягни олардын 
кай багытта эрекет 
ететшдшн 
накты 
бшмейшше, 
когамдык 
1
стерд| бас- 
каруда, сонын 
шпнде 
экономика, 
элеуметок, 
саясат жэне рухани емф
салаларында 
бдр 
кадам да алга басуга болмайтынын угынудын манызы 
ете зор. Когамнын элеуметок курылымына катысты 
мэседенщ 
маныз- 
дылыгы, мше, осында. Оны шешуд
1
элеуметпк диалектиканы, тарихи жэне 
каз]рп когамнын даму 
тэж1рибесшщ деректерщ 
терец 
тусшу непзшде
юке асыру кажет.
Когамда ем1р 
сурш отырган элеуметок топтар мен адамдар кауымдас- 
тыктарынын езара байланысы статикалык емес, 
керюшще, 
динамикалык 
болып саналады, ол адамдардын ез 
кджеттшктерщ 
канагаттандыру мен 
мудделерш юке 
асыру максатында туындайтын 
эрекеттершен кершей. 
Бул 
езара 
ерекеттер ек> непзп факторлармен: 
Шршшщен, 
когамнын эрб|р 
субъектюшщ 
белгш бфталабын канагаттандыруга непзделген кызметтщ 
тур1мен; екшшщен, 
элеуметок 
субъектшердщ 
ез кажеттшктер! мен 
муд­
делер! 
н канагаттандыру максатында пайдаланатын когамдык катынастар- 
мен сипатталады.
Бул жерде когамдык катьшастардыц элеуметтхк курылымнын омхр- 
шенщп канша уакытка жалгасатындыгы энпме аркауы болып отыр жэне 
бул катынастардын турлер! де ете кеп. Кен магынада алатын болсак, 
барлык когамдык катынастарды елеуметпк, ягни когамдык деп ажыра- 
тамыз. Тар магынада карастырсак, элеум етп к катынастар жузеге 
асырып отырган экономикалык, саяси жене т.б. катынастармен б>рге 
ерекшелжи катынастар да манызды орын алады. Элеуметок ерекшелжи 
катынастар субъектшер арасында калыптасады, сонымен б
1
рге адамдар­
дын кажетгшктерше сейкес енбек жагдайына, материалдык игйпктерге, 
турмыс пен де мал уды жаксартуга, бш м алуга жене рухани-мэдени бай- 
лыктарды игеру барысында еркнцЦкке жетуге, сонымен катар медииина- 
лык кызмет керсетуге онды ыкпал епп, оны дамытады жэне элеуметтж 
камсыздандыруга байланысты жогарыда аталган елеуметпк топтар ара­
сында да осы елеуметпк ерекшел
1
кп катынастар орнайды. Бул жерде адам­
дардын емфшен елеуметпк саласы деп аталатын саладагы кажетпл
1
ктерд

канагаттандыру — у ламы ендаруге деген кажеттйнктер жене олардын 
е м ф л ж куш терш ш дамуы, олардын элеум етп к езш -ез! корсету»,
154


когамда олардын емф суру! мен дамуынын непзп жагдайларын камта­
масыз ету.
Осы тапаптар тургысында сол жерде пайда болатын адамдар арасын­
дагы элеуметпк катынастарды одан эр! жет1лд»ру — когам ем1ршщ 
елеуметпк саласынын токтаусыз ал га басуынын аса манызды алгышар- 
ты болып саналады.
Элеуметпк курылымда адамнын алатын орнын элеуметпк тецаздж 
те аныктайды.
Айырбас теориясынын тужырымдамасы бойынша адамнын аткарган 
кызметшщ нетижесш од!л болмеу процесшен барып тенсёздк пайда бо­
лады. Элеуметтанудын б|ркатар классиктер! стратификация пробле- 
масын кен келемде карастырады. Мысалы, М. Вебер экономикалыкбелп- 
лермен катар бул орайда (адамнын жеке менийкке катынасы жене табыс 
денгей!) элеуметак мертебе (адам туган кезден бастап калыптаскан не­
месе ез| колдан жасаган статус) мен белгш бф саяси топтын (партия­
нын) мушеа болуы белплерш коллануды усынады. П. Сорокин адамды 
кандай тапка (ж ж ке) жаткызуды аныктайтын бфынгай елшемдер жиын- 
тыгын усыну мумкш емес дей келш, когамда уш: саяси, кеаггпк ер! эко­
номикалык стратификациялык курылымдардын бар екешн аныктады. 
Т. Парсонс та адамдарды жжтерге белетш белплердщ уш тобын атап 
керсетп, онын бфшил тобын адамдар дуниеге келген кезде пайда бола­
тын сипаттар (этникалык теп, жыныс-жас ерекшел1ктер|, туыстык бай- 
ланыстары, т.б.) калыптастырады; еюшш белплерге — адам туйсшш, 
кабылдайтын, сол аркылы менгерген елеуметак статусы мен соган орай 
адамнын аткаратын рел) де енед1 (ер турл1 кеаби-енбек кызметО; уышшп 
топты «менгеру» элементтер1 (жеке менцнк, материалдык жене рухани 
кундылыктар, жецйщктер, б!реудщ екшип бф адамнан кукыктык артык- 
шылыгы, адамдарды баскару мумю ндт жене т.б.) курайды .
Бул меселеге бага берер болсак, онын кеп елшемдшкпен ерекше- 
ленетшше карамастан, ол жежнде калыптаскан ортак устанымдарды б»р- 
б|ршен белш карастыруга да болады. Элеуметак стратификация — адам­
дар арасындагы табиги жэне елеуметпк теназд!к, бул олардын иерар- 
хиялык сипаттагы елеуметак емфшен байкалады, аталмыш теназджке 
ер турл1 институттык механизмдер колдау керсетед! жене оны реттейш, 
буган коса ол ердайым удайы жаналанып, лам иды жене модификаиияла- 
нады, булар кез келген когамнын емфш реттейпн жагдай ретшде сипат- 
талады жене онын дамуынын кайнар кез! болып табылады.
Осы аныктаманын дурыс екещппне кез келген когамнын тф ш ш к ету 
тургысындагы кунделжп ерекетше жасалган талдау кез жетюзед
1
жене 
адамзаттын ыкылым заманнан берп басынан кешфген стратификация-
155


сынын 
тарихи тургыда калыптаскан турлеро (кулдык, каста, сословие, 
таптар) оны накты дэлелдейдь
«Тенс
1
здак» жэне «эдшетаздж* угымдарын бор-бхршен ажырата бшу 
кажет. Тенс1зд1кке ен алдымен элеуметтщ тпселей ез! себегаш болган жэне 
ол кажетп кубьшыс; екшппс! — эдшетс!зд1К болса, бул эгоиспк мудде- 
лердщ кершюь Эдшетмздж — тураксыздык аркьшы снпатталады. Ол 
когам ушш де, кабаттарга енген накты адамдар мен топтар ушш де зиян- 
ды, ейткеж элеуметтж катынастарды калыптаскан нормалардын шепнен 
асырып Ж1беред1, сонын нэтижес!нде букш когам дурлцедк Сондыктан 
кез-келген эдшетазджке карсы курестщ ерю алып, куштщ колданыла- 
тыны табиги нэрсе. Эгалитаризмге келеек, бул — иерархиянын антипо­
ды, туптеп келгенде, бул — миф, себеб! табигатта адамдардын толык, 
абсолюта тендш болган емес жэне болмайды да. Соган карамастан эко­
номикалык дагдарыстарды, элеуметпк тураксыздыктардын эркилы кезен- 
дерш жэне эоресе билж ушш куресте тендж, эдшдж, женшд1к секши 
елд
1
алдауратар мэселелерд! бетперде репнде саяси куштер белсецщ пайда- 
лана б
1
лед
1
, се й тт, ездер!нщ максаты ушш халыкты канайды. Бул 
эрдайым осылай болган, бола да бермек.
Когамнын элеуметпк тургьша жжтелущ карастырган кезде ен алды­
мен бхрдей елеуметпк белгюше карап, адамдардын топтары мен кауым- 
дастыктарынын белгнуш жузеге асыратын б!р елшемш стратификация- 
ны жэне кептеген ортак белгшер! бар адамдардын туракты топтарын, 
кауымдастыктарын беле-жаруга мумюндш берепн кеп елшемд! страти- 
фикацияны б


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   137   138   139   140   141   142   143   144   ...   343




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет