Научная библиотек
жүктеу/скачать 14,83 Mb. Pdf көрінісі
|
bsattarov t dkenov m leumettanu
| п р ш й !
1 К иелер! ортак максатка бтрлесе куш жумсап жету уш1Н кай жерде жиналса, когам сол жерден басталады деп ойлап, Л. И. Мечников когамда кооперация- лар, ынтымакгастык куруга тырысу аныктаушы болатынын атап керсетп. Биологиянын зергтейпн кубылысы жан-жануарлар мен ес1мд1ктердш т!рш1Л1К ету жагдайынан туратын болса, елеуметгануды тек ынтымактас- тык жене куштерд! б1р!КТ1рудщ кершйл, ягни табигаттагы кооперация факторлары кызыюгырады. 53 Элеуметтануды дуниедеп б!р клеткалыдан бастап, адамдардын еншр 1 с- тж кооперацияларына дешнп ынтымактастыктын букш кубылыстарын камтыган гьшым репнде аныктап, Л. И. Мечников когам мен биологиялык организм арасындагы ешмдер уксастыгын пайдалануга багыт устады, со нымен катар ол карапайым биологиялык редукционизмш жокка шыгарлы. Когамдык прогресс идеясы Л. И. Мечниковтын елеуметтану тужы- рымдамаларында манызды орынга ие болды. Онын птаршше, прогресс идеясы болмайынша адамзат тарихы тек окигалардын магынасыз койма- сы болып калады. Бул тургыдан алганда елеуметтану мшдеттерше про гресс неден турады. когамнын алга карай ламуын кандай накты белп- олшемдермен аныктап бшуге болады деген меселелердд койды. Элеуметпк прогресс жолындагы когамнын эволюция дэрежесщщ сандык индикато ры репнде Л. И. Мечников адамдардын кол жеиазген ынтымактастык денгейше кенш аударды. вйткеж ол табигатта болатын этршшк ушш ку- респ ыгыстырды. Ынтымактастыктын адамдар арасындагы карым-каты нас ретшде ер1КТ1 турде жоне куштеу аркьшы айкындалганына кенш ауда- рып, олеуметтанушы бул процестеп индивидтердщ еркшдж дорежеа сол еркениеттщ прогрессивтшгшщ басты елшем! бола алады деп ойлады. Адамдардын ынтымактастыгы жузеге асатын кооперациялардын тарихи типтер1 адамнын ынтымактастыктын каншалыкты кажеттшгш тус1ну!не непзделедк Тарих, Л. И. Мечниковтын пйарщше, кооперацияньщ ержс!з тишне (сыргган куш керсетудщ есебшен) багынышты индивидтердщ одагы аркьшы, когамдык енбек белшю1 себеп болган, «мудделер1нш ор- тактыгынын, езш щ бешмдшп жоне ынтымактастыкка саналы тырысу- ынын» аркасында калыптасатын адамдардын ержт! ассоциацияларына б|рте-б«рте трансформациялану процеа. Элеуметпк прогресс когамдык ем1рде кершетш куштеу, зорлау немесе билжке кер! келетш болса, кер1- сшше, еркшдж пен езйндж сананын даму денгейше тжелей байланыста болатынын айта келш, ойшыл бул процестш мехами змдерш, тарих кезен- дершщ ауысу кезендерш аныктауга тырысты. Географиялык мектептерге тен тужырымдама тургысынан карасты- руды басшылыкка алган Л. И. Мечников сырткы орта мен сол ортаны мекендеген адамдардын кооперация жене ынтымактастыкка ж еш зетш кабшетшщ арасынан еркениет эволюциясынын кайнар кезш 1здеспрш. Орта, Л. И. Мечниковтын пш р! бойынша, тек жей коршаган табигат кана емес, ол адам енбеп процеа не тускен жене сонын ыкпалымен езгерйске тускен онын б 1 р белит. Географиялык ортанын басты компонент! гидро логи ялык фактор (адамдар кызметше су ресурстарынын ыкпалы) болуы ыктимал деп туешген орыс елеуметтанушысы дуниежузшж тарихтан езендж, тежзшк жоне мухиттык (немесе жалпы тарихтык) уш непзп деу!рд| 54 |