392
Абайдың тілі жөнінде елеулі пікір айтқан ғалым – Қажым
Жұмалиев. Өзінің мектепке арналған оқулықтарынан ба-
стап, XVIII-XIX ғасырлардағы казақ әдебиеті тарихы туралы
жазылған ғылыми еңбектерінде, әдебиет теориясына арналған
жұмыстарында Қ.Жұмалиев ақынның творчествосымен қатар,
оның тілі жөнінде де сөз қозғамай кете алмады. Ол пікір ай-
тумен бірге
тілдік материалды нақтылы талдайды, көптеген
жаңалықтарды ашып береді. Ғалымның Абай тіліне қатысты
түйіндері мынадай:
1) Абайға дейін де қазақтың поэтикалық тілі дамып келеді.
Ертеден келе жатқан қазақ ауыз әдебиетінің, ХVІІI-XIX ғ. тари-
хи әдебиеттің өздеріне тән ерекшелігі және жалпы құрылысы
жағынан болсын, тілі жағынан болсын өзінше даралық,
байырғылық сипаты болды. Абай осындай әдебиеттің о заман-
нан қалыптасып қалған поэтикалық тілін жоғары мәдениеттік
сатыға көтерді.
2) Абай заманында едәуір етек жайған тілдегі шағатайшы-
лау, татаршылауға қарсы күрес ашты, қазақ тілін аса қадірлеп,
таза сақтауға күш салды, оның сөздік қорының бір бұтағы
орыс тілі болды.
3) Абай қазақтың мол сөз байлығын қолданумен қатар,
көптеген көне сөздерді, жергілікті сөздерді шебер пайдаланып,
өзі де жаңа сөз, жаңаша сөйлем құрылыстарын енгізді.
4) Өлең құрылысына қыруар жаңалық қосып, көркемдеу
тәсілдерін ұсынған. Жаңа образдар жасаған. Мұнда орыс әдеби
тілінің әсері мол болған
12
.
Осы тұжырымдарының барлығын Қ.Жұмалиев нақтылы
мысалдармен дәлелдейді.
Ұлы ақынның тілі жайында жеке монография арнама-
са да, Абай тілі туралы пікірді Ғ.Мүсірепов, М.С.Сильченко,
Б.Кенжебаев,
Е.Ысмайылов,
Т.Нұртазин,
Т.Әлімқұлов,
X.Сүйіншәлиевтер де айтады.
Абайдың тіліндегі, өлең құрылысындағы жаңалықтарды
туғызған оның творчествосының мазмұны екендігін танудың
Абай тілін түсінуде үлкен мәні бар. Осы пікірді өзінің жинақы
12
Достарыңызбен бөлісу: