Ген кәнігі эпитеттің үстіне жапырағы қуарған
жүктеу/скачать 6,92 Mb. Pdf көрінісі
|
Кітаптар 25-36
| мақ
аффиксті сөздің) Абайдың жалпы шығармаларында беретін мағынасы мен атқаратын қызметін жан-жақты сөз ету жоқ. Қалған тұлғалардан -ып/-іп жұрнақты көсемшенің синтаксистік функциясы (яғни оның көмекші етістіксіз жеке тұрып баяндауыш қызметін атқаратындығы) көрсетіледі (проф. Аманжолов). Абайдың әдеби тілге қатысы жайындағы ғылыми әдебиеттерде лингвистер тарапынан бол- 41 Кеңесбаев С. Абай – основоположник казахского лнтературного языка // Советскин Казахстан. - 1955. - № 9. Аманжолов С . О диалектной основе современного казахского языка // Известия АН КССР. - 1955. - Вып. 3-4. Сауранбаев Н.Т. Роль Абая в развитии казахского литературного языка // Вестник АН КССР. - 1954. - № 61. 42 Ауэзов М. Жизнь и творчество Абая Кунанбаева // Жизнь и творчество Абая Кунанбаева. - Алма-Ата, 1954. Абай туралы С.Мұқановтың монографиясы // Қазақ ССР Ғылым академиясы кітапханасының колжазба фондысында. Нұртазин Т. Абайдың ақындық шеберлігі туралы // Абайдың өмірі мен творчествосы. - Алматы, 1954. Кенжебаев Б. Қазақ реалистік әдебиетінің негізін салушы (жоғарғы көрсетілген жинақта) және жоғарыда көрсетілген X.Сүйінішәлиевтің, Е.Ысмайыловтың, X.Жұма- лиевтің еңбектерін қараңыз. 408 сын, әдебиетшілер тарапынан болсын, көбірек назар аударған мәселе – ұлы сөз шеберінің бұрын қазақ тілінде болып көрмеген жаңа сөз тіркестерін (тентек өмір, көңіл құсы, талаптың аты, жүрегіңмен тыңдамай, құлағыңмен қармарсың т.т.) жа- сап, сөзге ауыспалы мағына бергендігі туралы. Бұдан тысқары, проф. Сауранбаев бөкен желіс, құс тұмсық, қошқар мүйіз, түйе табан тәрізді салыстыру мағынасымен жасалған тіркестерді Абайдың шебер және жиі қолданғанын атап кетеді. Абай тілінің грамматикасы жайында X.Сүйінішәлиев те пікір айтуға талпынған. Бірақ бұл пікірлері ешбір талдау- сыз, дәлелсіз, мысалсыз ұсынылған. Автор «Абай сөйлемдері өзінің синтаксистік құрылысы жағынан өз кезіндегі кітапшыл әдебиеттен өзгеше болып келеді»; «Абайдың сөйлемдері жинақты, ұғымға оңай, сөздері жатық келеді»; «Ол қара сөздерін анық, дәл қарапайым сөздермен қысқа, ықшам, нақты ой бергендей, ұғымға да жеңіл түйдектелген түйінді (?!) сөйлеммен жазды» 43 деген сияқты жалпы сөздерден әрі аса алмайды. Бұл жерде Абайдың сөйлем құрылысы «кітапшыл әдебиеттегі» сөйлем құрылысынан қалайша өзгешеленеді? «Кітапшыл әдебиеттің» сөйлем құрылысы қандай еді? Абай сөйлемдері қалайша жинақты? Грамматикада «түйдектелген түйінді сөйлем» деген категория бар ма еді, ол қандай ка- тегория? деген тәрізді сұрақтар өзінен-өзі туады да, жауап- сыз қала береді. Ал автордың осы аталған еңбегіндегі «Абай қара сөздерінде көбірек кездесетін сөйлем – жай сөйлем түрі мен құрмалас сөйлем түрлері (?)» 44 , «Абайдың кейбір аралас құрмалас сөйлемдері деп етістігімен аяқталып отырады. Бұл да – қазақта бұрын қолданылмаған (?) Абай жаңалығы (!)» 45 деген сияқты пікірлері мүлде сын көтермейді. 46 Назар сала қарасақ, 43 Сүйінішәлиев X.Ш. Абайдың қара сөздері. - Алматы, 1956. - 131-132- беттер. 44 Сонда, 132-б. 45 Сонда, 133-б. 46 Ең алдымен, тіл-тілдегі сөйлем атаулы құрылысы (күрделілігі) жағынан жай және құрмалас болып екі-ақ түрге бөлінетін болса, Абай тілінде көбірек кездесетін сөйлем – жай сөйлем мен құрмалас деу ақылға сыймайтын нәрсе. Екіншіден, Абайда кездесетін деп сөзімен тынатын сөйлем құрылысы – проф. І.Кеңесбаев дұрыс көрсеткендей, қазақтың сөйлеу тіліне тән норма ( С.Кенесбав Абай – основоположник казахского литературного языка // Советский Казахстан. - 1955. - №9. - С.128). Осының әсерінен барып бұл тәсіл ауыз әдебиеті нұсқаларында да, прозаны 409 Абай шығармаларының (тек қара сөздері емес, өлеңдерінің де) грамматикалық құрылысын талдауда көңіл аударып, зерттеу объектісі өтуге болатын мәселелер бірсыпыра. Ең алдымен, Абай шығармаларында, әсіресе прозасында, әдеби тіліміздің қазіргі даму кезеңінде мүлде қолданылмай- тын морфологиялық тұлғаларды, грамматикалық тәсілдерді кездестіреміз. Оларға - жүктеу/скачать 6,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|