394
Қазақ тілі білімпаздарының ішінде Абайдың тілі жайында
бірінші болып терең әрі дәлелді пікір айтып, талдау жасаған
– Құдайберген Жұбанов. 1934 жылы жазылған «Абай – қазақ
әдебиетінің классигі» деген кітабында
17
айтылған пікірлер
мен талданған материалдар тек Абайдың тілін емес, жал-
пы әдебиеттегі орнын дұрыс бағалап, тану үшін зор үлес
қосқанын, күні бүгінге дейін құнын жоймаған еңбек екенін
атап өтуге тиіспіз.
Сөйтіп
,
Абай тілін танып-білу шын мәнінде 30-жылдардың
ортасынан – Қ.Жұбановтың зерттеуінен басталады да, 50-жыл-
дардың ішінде бұл мәселеге С.Аманжолов, Н.Сауранбаев,
І.Кеңесбаев, Ғ.Мұсабаев, А.Ысқақов тәрізді тіл мамандарының
қатысуына байланысты едәуір жанданады.
С.Аманжолов көпшілікке арнап 1949 жылы жариялаған
«Қазақтың әдеби тілі» лекциясынан бастап, 50-жылдар ішінде
жарық көрген мақалалары мен «Қазақ тілі тарихы мен диалек-
тологиясы мәселелері» атты монографиясында Абайдың қазақ
әдеби тіліндегі алатын орны мен істеген қызметін кең түрде
сөз етеді. Зерттеуші: «Абайдан бұрынғы және тұңғыш баспа-
сөзге дейінгі (1880 жылдарға дейінгі) баспа бетін көрген
бұйымдар, олардың ішінде алуан қиссалар да, Шортанбай,
Дулат тәрізді ақындардың шығармалары да жалпы әдеби
тіліміздің нағыз үлгісі бола алмайды, жазба әдебиетіміз
«Ақмола хабары» (1880), «Дала уалаяты» атты (1894) газеттер-
ден басталады», – деген пікір айтады
18
.
С.Аманжолов Абай тілін сөз еткенде, оны диалектоло-
гия мәселесімен байланысты қарастырады. Зерттеуші «XIX
ғасырдың II жартысында, яғни қазақтың ұлттық тілі қалыптаса
бастаған дәуірінде оның тірек (опорный) диалектісі – солтүс-
тік-шығыс облыстардың тілі болды, Абай, Ыбырай шығарма-
лары осы өлкелердің диалектісінде жазылған» дегенді прин-
ципті түрде айтады.
19
Ғалым бұл пікірін барлық еңбектерінде
қайталайды және өзінің ғылыми кредосы етіп ұстайды. Бұл
тұжырым айналасында едәуір пікір талқысы болғанын білеміз.
Ең алдымен, бұл ойды М.Әуезов қостамайды: «Абайдың сөздігі
17
Достарыңызбен бөлісу: