389
Сөйлейді толқындар,
Сөйлейді орман, –
деген сияқты бірі 6, бірі 5 буынды сәйкес тармақтардың ырғағында
пәлендей алшақтық байқалмайды. Ырғағы жағынан бұлардың алғашқы
бөлшегі ғана біркелкі екені рас, бірақ синтаксистік-интонациялық
құрылысы жағынан олар түгелдей ұқсас. Ал мұнда ерекше мән бар, осы
өлеңнен сәйкес тармақтар көлемі жағынан бірдей болмаса да, есесіне
синтаксистік-интонациялық құрылысы жағынан көбірек ұқсас, біркелкі
болып келетінін көреміз:
ГЭС-терге қанша күш беретінін...
Қанша жаңбыр төгетінін, –
деген екі тармақты алсақ, бұлардың бірі – 10 буынды, бірі – 8 буынды.
Екеуінің соңғы бунағы ғана толық біркелкі (4 буыннан), бірақ бұлар
сөйлем құрылысы, интонациялық ерекшелігі жағынан бір-біріне өте
жақын. Сондықтан олардың ырғақтық құрылысындағы алшақтық онша
күшті сезілмейді. Жақындық, ұқсастығы көбірек.
Қазақ өлеңінде әдетте көлемі 4 буыннан артық сөздер қолданылмайды,
егер қолданыла қалса, тармақтың бунаққа бөліну ретіне орайлас сөздер
ырғақ-интонациясы жағынан екі бөлініп айтылады. Олай болмағанда
айтылу қалпы жағынан өзге сөздерден оқшауланып көзге түсетін. Сөйлеп
оқуға арналған ерікті өлең түрінде мұндай сөздерді қолдануға ондай
шек қойылмайды, сөйлеудегі қалпын толық сақтап, дауыстың толқын-
ырғағын өзгертпей-ақ айтуға болады. Бұлардың осылай айтылуының
өзі осы өлең түрінің сөйлеу интонациясына неғұрлым жақын екендігін
айқын байқатады. Екпіні күшті естілетін орыс сөздері ғана емес, буыны
төрттен артық қазақ сөздері де өлең ішінде жеңіл айтылады. Мысалы,
С.Мәуленовтің жоғарыда үзінді келтірілген өлеңінде
Достарыңызбен бөлісу: