Сондай-ақ Қазақстан ономастикасыны ң тарихи-әлеумөттік мәселелері қарастырылады. Кітап қалың оқырман қауымға арналған
Мекемтас Мырзахметулы «Қазақ қалай орыстандырылды?
жүктеу/скачать 5,42 Mb. Pdf көрінісі
|
myrzakhmetov m kazak kalai orystandyryldy
- Бұл бет үшін навигация:
- Жер қалай орыстандырылды
| Мекемтас Мырзахметулы «Қазақ қалай орыстандырылды?
123 Ермагы», - деп мадақтай аспанға көтеруі кімнің кім екендігін боямасыз қалпында ашып көрсетіп түр емес пе? Осы жағдайларды еске ала келсек, ғалым 3. А. Кастельская езінің жүрт жылы қабылдаған «Түркістан өлкесі тарихынан» (М. 1980) деп атала- тын монографиясында: «...Черняев барып тұрған шовинист... Оның ұғымында Қоқан хандығында өмір сүрген өзбектер, қырғыздар, қыпшақтар және басқа халықтар жалғыз тон кигені үшін ғана қырып тастау- ға лайық еді», - деп кіжінуінен отаршыл генерал- дың ішкі сыры, бар болмысы аңғарылады. Осы себепті де Черняев бостан-босқа «Орта Азия Ермагы» деп аталмағанына көзіміз жете түседі. Әрі орталық газеттердің шуылдай мадақтап жүрген Ермагы кім екендігінде автор жанама түрде айғақтай түседі. Міне, осы қанішер, жауыз жен- детке волюнтаристік саясат кезінде қазақ жерінде ескерткіш қойылып, қала, аудан, село, ұжымшар, кеңшар, көше атауларының көптеп қойылу әрекеті астарынан ұлы державалық империялық саясаттың аязды суық табының лебі еседі. Ақмола облысындағы патша заманынан бері келе жатқан отаршылдық рухтағы топонимнің бірі - Балкашин селосы. Бұл атау 1888 жылы қойылған. Қазіргі кезде де ол Балкашин ауданы әрі аудан орталығы да Балкашин деп аталады. Жергілікті халық о бастағы өзі отырған атамекеннің атын ұмытып кетуінің үстіне, Балкашиннің кім екенінен де бейхабар. Өйткені 1888 жылдан бері, қарап отырсақ, төрт ұрпақ ауысып үлгеріпті. Тіпті, ең қарт деген кісілердің санасындағы жер тарихы көмескіленіп 124 Жер қалай орыстандырылды? үмытылуда. Осы себептен де жаңа буын жас ұрпақ өзінің атамекен алтын бесігінің о бастағы тарихы- нан көз жазып қол үзуде. Бұл - нағыз мәңгүртікке бастайтын жат құбылыс. Осының бір көрінісі болған Балкашин топонимі қайдан шыққан? Н. Балкашин 1875 жылы, қазақ жерінде патша- ның жерді отарлау саясаты қатты өріс алған тұста, Мәскеуден Батыс Сібір генерал-губернаторлығына аса жауапты істер туралы арнайы жолдамамен қызметке жіберілді. Ол 1878-1880 жылдар ішінде Ақмола, Семей, Ж етісу облыстарын аралап, қоныстандыру жүйесін анықтаумен шұғылданды. Қазақ жерінің байлығына құныға түскен Балкашин әскери қарулы күшпен қазақтарды атамекенінен күшпен қуып шығып, барлық жерді империя қарауына алу жолында күрес жүргізді. Бір жақсысы, Балкашиннің ұлы державалық империялық мақса- тына Шоқанның оқытушысы болған Н. Ядринцев комиссия мүшесі ретінде батыл қарсы шықты. Бірақ күш те, қолдау да Балкашин жағында болатын. Осы әділетсіздікті көріп, біліп отырған Г. Н. Потанин өзінің естелігінде: «...Н. Балкашин служил чиновни- ком особых поручений при генерал-губернаторе, а раньше был консулом в Чаучеке... К простому наро- ду Балкашин относился с некоторой гадливостью и очень был заражен дворянским чванством. Сло- вом, это был типичный шовинист. Киргизы были для него ордой, с которыми нечего было церемо- ниться. Земли, которые они занимают, для госу- дарства выгоднее отдать русским крестьянам, а киргизы пусть убираются куда хотят» (Г. Н. Пота- нин. «Воспоминания». Литературное наследство Си- |