Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

399
тар болатындығын дәлелдеді. Ішкі 
ойлау іс-әрекеті тек сыртқы, практика-
лық іс-әрекетінің туындысы болып 
қоймай, сондай құрылымға ие бола-
ды.
Ойлаудың іс-әрекеттік теориясы ба-
лаларды оқыту және ақыл-ой дамуы-
мен байланысты көптеген практика-
лық міндеттерді шешуге көмектесті. 
Оның негізінде оқытудың әртүрлі тео-
риялары қалыптасты, атап айтқанда 
П.Я.Гальпериннің, Л.В.Заковтың, 
В.В.Давыдовтың теориялары. Олар-
дың бәрін ойлауды дамыту теорияла-
ры деп қарастыруға болады.
Біздің елімізде оқыту үрдісінде прак-
тикалық түрде кеңінен енгізілген
теориялардың бірі – П.Я.Гальпе-
риннің «Ақыл-ой әреке-тін кезең-
мен қалыптастыру» теориясы Л.С.Вы-
готскийдің белгілі қағидаларына жә-
не А.Н.Леонтьевтің ақыл-ой әрекетін 
қалыптастырудың өзіндік ерекшелік-
тері туралы зерттеулеріне негізделеді. 
Бұл теориялардың мәні мынада: ішкі 
материалдық әрекеттер бірте-бірте 
ішкі ақыл-ой әрекетіне айналады (ин-
териоризацияланады).
П.Я.Гальперин бала интеллектісін қа-
лыптастыру теориясын талдады, ол 
теория оқыту психологиясының ғы-
лыми тұрғыдан негізделген практи-
калық теориялардың бірі ретінде
практикалық жағынан кеңінен қол-
дау тапты.
Оқыту және дамыту проблемасын 
талдауға Л.С.Выготский ерекше үлес 
қосты. Л.С.Выготскийдің және оның 
ғылыми мектебі қызметкерлерінің 
жалпы теориялық қағидалары мен 
зерттеулері оқыту, дамуда жаңаның 
қалыптасуының қайнар көзі бола
отырып, дамумен бірлікте оқыту да-
мудан озып отыруы қажет деген қо-
рытындыға келеді.
Оқытудың негізгі міндеті – ғылым 
негіздерін мектеп оқушыларының 
белсенді және берік, саналы және 
бір жүйелі меңгеруді қамтамасыз 
етуі. Мысалы, Л.В.Занков талдаған 
оқытудың дидактикалық жүйесі
(бастауыш мектеп оқушыларына қа-
тысты) белгілі. Бұл жүйе теориялық 
білімдердің өзіндік салмағын артты-
ру, қиындықтың жоғары деңгейінде 
оқыту, және материалды тез қарқын-
мен өту қағидаларына сүйенеді.
Оқытудың екінші жүйесін Д.Б.Эль-
конин және В.В.Давыдов жетекшілік 
еткен бір топ психологтар зерттеді. 
Оқытудың бұл жүйесі ойлаудың ғы-
лыми теориялық түрін тәрбиелеуге
бағытталған. Бұл диалектикалық маз-
мұнды жалпыламалар мен ұғымдар-
ды (дерексізден нақтылыға) меңгер-
генде ғана мүмкін. Сонымен қатар 
бастауыш мектепте шәкірттерде ғы-
лыми, шығармашылық ойлаудың не-
гіздері қаланады.
Оқыту психологиясындағы зерттеу-
лердің негізгі бағыттары мектеп оқу-
шыларында белсенді, өз бетімен жә-
не шығармашылық ойлауын, білім-
дерді шығармашылықпен қолдану-
дың қабілеттілігін қалыптастырудың 
әдістерін іздестіруге байланысгы.
Л.С.Выготский баланың ақыл-ой да-
муының екі деңгейін – актуалды даму 
деңгейі және жақын арадағы даму ай-
мағын атап көрсетті. Ескі көзқарас-
тан айырмашылығы, жақын арадағы 
даму аймағы туралы ілім қарама-қар-
сы қағиданы ұсынуға мүмкіншілік 
береді, тек ол дамудан ілгерілеп, алға 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: