Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

453
лық тұрғыдан дұрыс түсіне алмай, 
кейіннен ғылым сахнасынан шығып 
қалды. Осы кезеңде жан қуаттарының 
құрылымын тұтастай зерттеудің қа-
жеттілігіне ерекше мән берген ге-
штальтпсихология («гештальт» неміс
сөзі, қазақша «бейне», «түр», құрылым 
деген ұғымдар бағыты пайда болды. 
Оның негізін салған Макс Вертгей-
мер (1880-1943), Вольфганг Келлер 
(1887-1967), Курт Коффка (1886-1940), 
Курт Леви (3890-1947) т.б. еді. Олар 
сананың ұсақ элементтерге бөлінуіне 
қарсы шығып, жан құбылыстарының 
тұтастығын, олардың өзіндік сапа-
ларының (тұтастық, тұрақтылық, 
құрылымдық, фигура мен фонның 
арақатынасы т.б.) ерекшеліктерін 
көрсетті. Мәселен, бір күйді жоғары 
не төмен дыбыстармен тартқанмен, 
тыңдаушы дыбыстардың неше түрлі 
болуына қарамастан, бұлардың қай-
қайсысын да бір мазмұнда қабыл-
дайды.
Гештальт психология жан қуаттары-
ның тұтастығын адамға әсер етуші
заттармен байланыссыз, кісіге бас-
тапқы кезден танылған жан құбылы-
сы деп, осы бейнелердің сыртқы ор-
таның әсерінен туындап отыратынын 
еске алмады. Аталмыш кезеңде батыс 
психологиясында пайда болған негіз-
гі бағыттардың бірі – 
фрейдизм 
еді. 
Осы ілімнің негізін қалаған Австрия 
психиатры Зигмунд Фрейд (1856-1939) 
жан дүниесіндегі санасыз әрекеттер-
дің табиғатын зерттеді Ол адам сана-
сын қалыптасу жолын түс көру, гип-
ноз, түрлі ырықсыз құбылыстарды
зерттеу арқылы түсіндіруге болады
деп адам психикасының дамуында
биологиялық негізге – инстинктер-
ге ерекше мән беріп, әлеуметтік фак-
тордың рөлін жоққа шығарды. Фрейд 
құштарлық пен нәпсіқұмарлықты 
тіршіліктің арқауы деп ұқты. Жы-
ныстық ләззат (либидо) алу шығар-
машылық іс-әрекет дамуының қоз-
ғаушы күші деп, сананың рөліне
 
же-
те мән бермеді.
Кейінірек шетел психологиясында
необихевиоризм, неофрейдизм, лого-
терапия, психогенетика, гуманистік 
психология дейтін бағыттар пайда
бола бастады. Бұлар адамның жаны 
қуаттарының заңдылықтарын түрлі-
ше зерттеу әдістері арқылы түсінді-
ре бастады. Кеңес психологиясын-
да адамның іс-әрекеті, сондай-ақ 
(С.Л. Рубинштейн
;
А.Н.Леонтьев 
т.б.) бір-бірімен қарым-қатынас жа-
сады (Б.Ф.Ломов т,б.), оның бағыт-
бағдары (Д.Н.Узнадзе

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: