М.Қанабекова
Есімдіктердің стильдік қолданысы
жүктеу/скачать 1,98 Mb. Pdf көрінісі
|
|
4.2.3. Есімдіктердің стильдік қолданысы Есімдік, оның мағыналық түрлерінің қарым-қатынастың барлық саласында, яғни функционалды стильдер жүйесіндегі қолданыс аясы өте кең. Есімдік мағынасындағы сөздер белгілі ойды беруде, мазмұнды жеткізуде алуан түрлі стилистикалық реңк-бояуға ие болады. Сен – жекелік ұғымды беретін жіктеу есімдігі, ІІ жағы, тыңдаушыға, жасы кіші балаға, сырлас адам- дарына арналып, жанды, жансыз заттардың орнына қолданыла береді. Жазушы төмендегі сөйлемде сен, осы, қашан тәрізді есімдіктерді қолдану арқылы кейіпкердің жан дүниесін, ішкі психологиялық жай-күйін, ашуға толы жүзін ашып көрсетіп, әсерлі етіп бейнелейді: - Сен қанқұйлы тамам елді жылатып болдың ғой, осы итаршылықты қашан қоярмысың? (М. Әуезов). - Сен бүлдіресің-ақ дегендей боп, Ермак кемпіріне ежірейе тағы бір қарады (Б.Майлин). Тыңдаушыға арналып айтылып, оның назарын бір сәтке өзіне аударып, оны жақын сырласы санап, пікірлеседі, ой тас- тайды: Әсемпаз болма әрнеге, Өнерпаз болсаң, арқалан. Сен де бір кірпіш дүниеге Кетігін тап та бар қалан. (Абай) Диалогті сөйлемдерде есімдіктің қаратпа сөзбен тікелей мағыналық байланысқа түсетін кездері де болады. - Қыз, сен де желпілдеме, – деді Бәтимаға . (Ғ.Мұстафин). Ойды нақтылай түсу үшін есімдік түрін осындай байланыста жұмсайды. Ол есімдігін қолданғанда, ойды жалғастыру, бір сөзді орынсыз қайталай бермеу мақсатында жұмсайды: Әсіресе елді қатты сағынған Абай болатын. Ол соңғы уақытта Жидебайдағы шешелерін, ауыл-аймағын түсінде де көре беретін (М.Әуезов). Сөйлеу әрекетінде жазушының немесе сөйлеушінің кішіпейілділік қасиетін танытатын, әдептілікті көрсететін біз жіктеу есімдігі жиі қолданылады: біз мынадай тұжырымға кел- дік, біздің түсінігімізде, біздің деректер бойынша тәрізді тілдік бірліктер көбінесе ғылыми стиль мәтіндерінде ұшырасады. Сілтеу есімдіктері де функционалды стильдің әр сала- сында кеңінен қолданылады. Бұл, сол деген түрлері көне түркі жазбаларында жиі кездеседі. Нақты деректі затты нұсқағанда анау , дерексіз құбылыс пен ойды нұсқағанда сонау есімдіктерін қолданамыз. Кейіпкер атын қайталай бермеу мақсатында кей жазушылар сілтеу есімдігінің ана, анау түрлерін пайдаланады. Анау намыстанғандай: - Жақпаса қойсын, – деді де, енді қайтып үн шығар- мады (С.Мұқанов). Есімдіктердің беретін мағыналық реңктері алуан түрлі. Неше, қанша сұрау есімдіктері: қанша – мол, көп, неше – әр, қанша мағыналарын береді. Бұрымының қыз Құртқа, Кекілін, жалын тарайды Күніне неше қарайды («Қобыланды батыр»). Қандай сөзі таңдануды, сүйсінуді аңғартатын, адамның түрлі көңіл-күйлерін беретін, экспрессивтік мағынада жұмсала- тын есімдік түрі: Сол екеуінің ертеде достасу тарихы қандай қызық, қандай әдемі (Ғ. Мұстафин). жүктеу/скачать 1,98 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|