Көру. Көру талдағышының (анализаторының)

(17 алаң)-көз торы рецепторы. 17 алаңның қасында тағы 18 мен 19 алан жатыр- 
II көру аймақтары. Бұнда жалғыз жарыққа емес, тағы тән және есту 
қоздыруларға жауап береді. Көру талдағышының қалған екі топ құрылымдары 
көз алмасында орналасқан. Көз алмасы - күрделі құрылысты мүше. Ол бас 
сауытының көз шарасында орналасқан, пішіні шар төрізді, тек алдыңғы жағы 
сөл дөңестеу келеді (10-11 сурет). Көздің сыртын тығыз ақ қабық қоршаған. Ол 
көз алмасының алдыңғы жағында мөлдір, дөңестеу қасаң қабыққа айналады. Ақ 
қабықтан соң көз алмасын қанмен қамтамасыз етіп тұратын тамырлы қабат бар. 
Ол қан тамырларының торынан тұрады десек те болады. Тамырлы қабаттың 
ішкі бетінде жұқа бояу зат-пигмент болады.
10-сурет. Көз құрылысы.
11-сурет. Көз бұлшықеттері.

Көз алмасының алдыңғы жағында тамырлы қабат нұрлы қабыққа айналады. 
Нұрлы қабықтың алдыңғы дәл ортасында тесік болады. Оны көздің қарашығы 
деп атайды. Қасаң қабықтың артқы жағында көздің сұйық екі камерасы және 
көз бұршағы орналасқан. Көз алмасының ішіндегі қалған кеңістік қоймалжың, 
іркілдеген мөлдір шыны тәріздес денеге толы болады. Көздің ақ қабығының 
артқы жағынан көзге көру жүйкесі кіреді. Көздің нұрлы қабығының түсі ондағы 
бояуға байланысты болады. Оның түсі көгілдір түстен қою қара түске дейін 
болуы мүмкін. Соған байланысты қара, көк, қоңыр т.б. көздерді кездестіруге 
болады. Кей адамдардың пигменті мүлде болмайды. Ондай адамның 
(альбиностың) көзі қызыл болады.
Көздің сұйық камералары мөлдір сұйыққа толы болады. Бұл арнайы сұйық 
көз бұршағын қоректендіруге (көз бұршағының қан тамырлары болмайды), 
шыны тәрізді денені толықтыруға пайдаланылады. Көз бұршағы екі жақты 
дөңес келген мөлдір қапшықтың ішіндегі өте мөддір қоймалжың зат. Көз 
бұршағының орта тұсы шетіне қарағанда тығыздау. Оның қапшығы тарамыс 
арқылы жоғары жөне төменгі жағынан бекітілген. Ол тарамыстарды Цинн 
тарамыстары дейді. Цинн тарамыстары көз бұршағының дөңестелуін реттейді.
Сонда көзге түскен бейне көздің тор қабығында қабылданып, ол сезуші 
жүйке арқылы көру орталығына жетеді және одан түйсік пайда болған соң 
көрудің қозушы жүйке арқылы қайта келеді. Көру анализаторы арқылы 
осылайша көрген нәрсе анықталады.
Көру, организмді қоршаған ортадағы бейнелердің түсін, пішінін, үлкен- 
кішілігін, 
алыс-жақанын, 
пайдалы-зияндылығын 
білдіретін 
күрделі 
физиологиялық процесс.
Көру анализаторы. Көздің қалауы құрсақ ішіндегі дамудың 3 аптасында 
басталады. Бірақ жаңа туған балада көздің және көру анализаторының дамуы 
аяқталмаған. Көздің қалыптасуының аяқталуы үшін тітіркендіргіш ретінде 
жарық қажет. Көру анализаторы жарық тітірпендіргіштерін қабылдап, 
талдайтын күрделі сенсорлы жүйе болып табылады. Рецепторлардағы күрделі 
фотохимиялық процесс жарық энергиясын нерв қоздырғышыра айналдырады, 
ол ми қыртысына жетіп, онда көру сезімдері мен қабылдауларына талдам мен 
синтез жасалады. Көру талдағышы құрылысының тұтастығы көру 
фукцияларының орындалуын қамтамасыз етеді.
Көру жолы. Көру жолы көздің тер қабығын мимен байланыстырады. Көру 
жүйкесінің жуанырақ талмықтары қарашың талшықтары болып табылады. 
Жіңішке талшықтары көру талшықтары. Көру жүйкесінде шамамен 1 млн 
талшық бар. Көру жүйкесі диспісінде фоторецепторлар жоқ, ол көз шарасының 
көрмейтін зонасы болып табылады. Көру жүйкесі диспісі проекциясы соқыр 
таңба деп аталады. Оның көлемі дасы көлеміке, тамыр, тер қабық күйіне 
байланысты болады, ол түрлі паталогиялық процесстер барысында өзгеруі 

мүмкін. Мектепке дейінгі жастағы балалардың көру жүйкесінің диспісі 
ересептердінінен шағын болғанымен, соқыр таңба көлемі оларда үлкен. Екі 
көздің тор қабығының сыртқы самай бөлігінен шығатын талшықтар қиысады. 
Көру жүйкелері қиысқан соң оң және сол көру траптілері түзіледі.Оң көру 
траптісінде оң көздің тор қабығының оң самай бөлігінің қиыспаған талшықтары 
мен сол көз тор қабығының мұрын бөлігінің қиысқан талшықтары болады. 
Демен, оң көру траптісінде соң көз тор қабығының самай бөлігінің қиыспаған 
талшықтары мен оң көз тор қабығының мұрын болігінің қиысқан талшықтары 
өтеді. Екі көру траптісі де көру орталықтарына өтеді.
Нәрестеге жарыққа шамалы қорқыныш (фотофобия) тән, көздері үнемі 
дерлік жабық, қарашықтары кішірейген. Жас бездері қызметін әлі атқармайды, 
жас ағу 1,5-2 айдан бастап дамиды. Нәрестенің көру функциясын көзіне 
жарықты жақындатып тексеруге болады. Егер бала ояу жатса көзін қысып, 
бетін жарыққа бұруға тырысады. Кенеттен жа- рық
түскенде, баланың қабақтары жабылып, басы артқа шалқаяды (Пейпер 
рефлексі).
3-апталық жастан бастап, бала қозғалмайтын жылтыраған заттарға 
бинокулярлы көзқарасын бекітеді. 2 айдан бастап, көретін бала бетіне жақын 
қозғалған ашық түсті ойыншықтарды көзімен бақылайды. 6 айлығында бала ірі 
заттарды ғана емес, ұсақ заттарды да жақсы көреді, көзі мен қолдарьшың 
қозғалысын сәйкестіре алады. 6 айдан 9 айға дейін баланың үш өлшемді, 
стереоскопиялық қабылдау мүмкіндігі калыптасады, заттардың орналасу 
қашықтығы мен тереңдігі туралы түсінігі пайда болады.
Көрудің өткірлігі 1 жастағы балаларда төмен, бірінші жарты жылдықтағы- 
0,02, 1 жасар балада-0,1, содан өткірлігі жоғарылайды, 4-5 жасар балаларда 
ересектер дең-ейіне жетеді-1,0. Осы кезде баланы кітап оқуға үйретуге болады. 
Түсті қабылдау қабілеті емшек жасында дами бастайды, 1,5-2 жаста бала 2-3 
ұқсас түсті заттарды таңдап ала алады, 3 жастан кейін барлық балаларда 
дамыған түс ажырату анықталады, бұл қабілет мектеп дейінгі және мектеп 
жасында одан әрі жетіледі. Ересек жастағы балаларда көру аппаратының 
функциясы көру өткірлігі, көру аймағының көлемі, түсті ажырату арнайы 
кестелердің көмегімен зерттеледі.
Көруінің тұрақты бұзылуы байқалған балаларды, соқыр және нашар 
көретіндер деп бөлу қалыптасқан. Соқыр, мүлде көрмейтін балалар – көріп 
сезуі мүлдем жойылған балалар немесе жарықсезгіштігі сақталғандар немесе 
шамалы көретіндер (көзілдірік арқылы жақсы көретін көздің шамамен көру 
өткірлігі 0,04 қарапайым түзету амалдарын қолдану, сонымен қатар, көру 
аймағы 10 град-қа дейін тарылған балалар.
Көрудің жойылу дәрежесінің түрлерін ажырату: абсолютті (тотальды) 
соқырлық, мұнда көріп сезу мүлдем болмайды (жарықсезгіштік және түсті 

ажырату); іс-жүзінде көрмеу (қалдық көру, мұндай көруі бар балаларды, 
жартылай көретіндер деп атайды), жарықсезгіштік жарықты қараңғыдан 
ажырату деңгейінде немесе қалдық көру, бет алдындағы қол саусақтарын санай 
алу, тура көз алдындағы заттардың түсі мен пішінін, контурын ажыратудың 
сақталуы. Көптеген соқыр балаларда қалдық көру болады.
Нашар көретін балалар соқыр балаларға қарағанда көп топ құрайды – бұл- 
0,05-тен 0,4-ке дейінгі қарапайым түзету (көзілдірік) амалын қолдануда жақсы 
көретін көзде өткір көретін балалар. Егер нашар көретін баланың жарық 
сезгіштігі бұзылса, онда қабылданатын реңнің жарықтық ерекшелігі 
төмендейді. Алыстан немесе жақыннан көрудің бірден айқындалуынан, нашар 
көруші кейбір заттың сыртқы ерекшелігіне қажет белгілердің нашар 
бейнеленгенін көре алмайды. Оларда кеңістікке бейімделу жиі байқалады.
Көру анализаторы үш бөлімнен: көз ағзасы, көру нервтері және
көру орталығынан құралады. Шүйде (желке) қыртысында 
I 
көру 
аймағы орналасқан (17 алан) 
- 
көз торы рецепторы. 17 аланңың 
қасында тағы 18 мен 19 алан жатыр –
II 
көру аймақтары. Бүнда жалғыз 
жарыкқа емес, тағы тән және есту қоздыруларға жауап береді. 
Сонда көзге түскен бейне көздің тор қабығында қабылданып, ол 
сезуші нерв арқылы көру орталығына жетеді және одан түйсік пайда 
болған соң көрудің қозушы нерв арқылы қайта келеді. Көру 
анализаторы арқылы осылайша көрген нәрсе анықталады. 
Көру, организмді қоршаған ортадағы бейнелердің түсін, пішінін, 
үлкен –
кішілігін, алыс
- 
жақанын, пайдалы –
зияндылығын білдіретін 
күрделі физиологиялық процесс. 
Көру анализаторы. Көздің қалауы құрсақ ішіндегі даму
- 
дың 3 
аптасында басталады. Бірақ жаиа туған балада көздіц және көру 
анализаторының дамуы аяқталмаған. Көздіа қа
- 
лыптасуының аяқталуы 
үшін тітіркендіргіш ретінде жарык кажет. 
Нәрестеге жарыққа шамалы корқыныш (фотофобия) тән, көздері 
үнемі дерлік жабық, қарашықтары кішірейген. Жас бездері кызметін әлі 
атқармайды, жас ағу 1,5—2 айдан бас
- 
тап дамиды. Жаксы айқындалған 
корнеальды рефлекс, ни
- 
стагм а
-
нықталады. Нәрестенің көру 
функциясын кезіне жа
- 
рықты жақындатып тексеруге болады. Егер бала 
ояу жатса көзін қысып, бетін жарыққа бұруға тырысады. Қенеттен жа
- 
рық түскенде, баланық қабақтары жабылып, басы артқа шалқаяды 
{Пейпер рефлексы). 
3-
апталық жастан бастап, бала қозғалмайтын жылтыра
- 
ған 
заттарға бинокулярлы кезқарасын бекітеді. 2 айдан бас
- 
тап, көретін 
бала бетіне жакын қозғалған ашық түсті ойын
- 
шықтарды көзімен 
бақылайды. 6 айлығында бала ірі заттар
- 
ды ғана емес, ұсақ заттарды 
да жақсы көреді, көзі мен қол
- 
дарьшың қозғалысын сәйкестіре алады. 6 
айдан 9 айға дейін баланың үш өлшемдз, стереоскопиялық кабылдау 

мүмкіндігі калыптасады, заттардың орналасу қашықтығы мен тереңдігі 
туралы түсінігі пайда болады. 
Көрудің өткірлігі 1 жастағы балаларда темен, біріншІ жарты 
жылдықтағы —
0,02, 1 жасар балада ~ 0,1, содан өт
- 
кірлігі 
жоғарылайды
, 4
—5 жасар балаларда ересектер дең
- 
гейіне жетеді —
1,0. 
Осы кезде баланы кітап оқуға үйретуге болады. Түсті қабылдау қабілеті 
емшек жасьшда дам.и бас
- 
тайды, 1,5—2 жаста бала 2—3 үксас түсті
заттарды таңдап ала алады, 3 жастан кейін барлық балаларда 
дамыған түс ажырату анықталады, бүл қабілет мектеп дейінгі және 
мек
- 
теп жасында одан әрі жетіледі. Ересек жастағы балаларда керу 
аппаратының функциясы көру өткірлігі, көру аймағы
- 
ның кәлемі, түсті 
ажырату арнайы кестелердің көмегімен зерттеледі. 

жүктеу/скачать 1,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: