Н. УӘЛИҰлы фразеология және тілдік норма Алматы 1 Н. У
жүктеу/скачать 0,6 Mb. Pdf көрінісі
|
51b105703156b768745b2653bd121476
| Сәлем-сауқат
дегендегі сәлем сөзі былай да түсінікті, ал сауқат қандай мағынаны білдіреді? Бұл сұраудың жауабын өзге сөз орамдарымен салыстыру арқылы іздеуге де болады. Қазақ тілінде «аңшыдан сыралғы, батырдан сауға» деген тұрақты сөз тіркесі бар. Тұрақты сөз орамының неге бұлай айтылатындығын байқау үшін алдымен өзге тілдің берер байырғы дерегіне назар аударып көрейік. Моңғолдардың ХVII ғасырдағы шежіресінде 56 мынадай баяндау бар. Добу мерген, моңғол шежіресі бойынша Шыңғысханның түп аталарының бірі, орман кезіп, аң іздеп келе жатып, үш жасар бұғыны атып алып, сүбесін отқа қақтап отырған бір кісіге кездеседі. Ол бұғының етін Добу мергенге сыралғы деп береді. Міне, аңшыдан сыралғы сұрау байырғы моңғолдарда да бар екендігін байқаймыз. Моңғол ескерткішін зерттеушілердің айтуынша широлға (сыралғы) сөзі широ «шанышқыға түйреліп, отқа қақталған ет» дегенді білдіреді (Алтын тобчи. Түсініктемесін жазған - Н.П.Щастина). Моңғол зерттеушісі М.Гаадамбаның пікірінше, «мақал-мәтел үлгісіндегі бұл сөз орамының із-сорабы сонау рулық қоғамда жатыр». Шындығында, тапқан олжасын ортаға салу – рулық қауымның бұлжымас заңы. Оны бұзғандарды қауым өз ортасынан аластайды. Ал феодалдық қоғамда ауланған аңның белгілі бір бөлігі сыралғы ретінде хан мен нояндарға тиісті болған. Міне, аңшыдан сыралғы деген сөз орамында әлеуметтік астар жатқандығы байқалады. Ертедегі батырлар да, аңшылар тәрізді, олжасын рулас қауымдастарымен бөлісіп, сауға беріп отырған. Бұл дәстүр кейде олжа салу деп те аталады. Оны ертедегі батырлық жыр нұсқаларынан кездестіреміз. Қобыланды елге барғанда, Қаланы өзім алдым дер, 56 Лубсан Данзан. Алтан тобчи. М.,1973, 307-б. 45 Олжаны өзім салдым дер. Босқа келіп, бос қайтты, Қыпшақтың мың сан нөкері дер. Феодалдық-рулық қоғамда олжаның бір бөлегі - сауға алдымен хан мен бектерге тиесілі болған. Сәлем-сауқат ретінде хан қазынасына түсіп отырған. Ал сауға сөзінің сауқат болып өзгеріске ұшырауы қазақ ру, тайпаларының моңғолдармен аралас-құралас отыруына байланысты. Әсіресе, VІІ-XIII ғасырлар аралығында көптеген түркі сөздеріне = т (бұл моңғол тілінде көптік мағынаны біліретін қосымша) жалғана бастады: керей – керейіт (керейлер), телеу – телуіт (телеулер), алып (батыр) – алпауыт (батырлар). жүктеу/скачать 0,6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|