Ассоциации «общенациональное движение «бобек» конгресс ученых казахстана
SCIENCE AND EDUCATION IN THE MODERN WORLD
жүктеу/скачать 1,83 Mb. Pdf көрінісі
|
9 2 ФИЛОЛОГИЧЕСКИЕ НАУКИ (1)
| SCIENCE AND EDUCATION IN THE MODERN WORLD:
CHALLENGES OF THE XXI CENTURY" ASTANA, KAZAKHSTAN, FEBRUARY 2023 54 Дискурс теориясының қалыптасуы тіл ғылымының дамуындағы маңызды қадам болды және дискурстың лингвистикалық сипаттамасын жасауды талап етті. Дискурс теориясы мәтін лингвистикасы аясында пайда болғандықтан, олар ұзақ уақыт бірге қатар зерттеліп келді, бірақ біртіндеп өзінің зерттеу тақырыптарын ажыратып, «дискурс» және «мәтін» ұғымдары сараланды. Бұған мысал ретінде В.Г. Борботьконың анықтамасын келтіруге болады: «Дискурс – бұл тілдің (сөйлемдердің) коммуникативті бірліктерінен және олардың бірлестіктерінен тұратын мәтін, сондықтан оны семантикалық байланыс арқылы көрініс тапқан біртұтас білім ретінде қабылдауға мүмкіндік береді» [4, 31]. Бұл анықтама мәтіннің әрқашан біртұтас сөйлеу, яғни дискурс емес екендігіне баса назар аударады. Дискурс – ол мәтін, бірақ әр мәтінді дискурс деп атауға болмайды. Басқаша айтқанда, дискурс мәтіннің ерекше мысалы болып табылады. Дискурстың лингвокоммуникациялық аспектісі Г.А. Орловтың осы ұғымға берген анықтамасында ашылады. Ол дискурсты толық семантикалық мағынасы бар ауызша немесе жазбаша сөйлеу туындысы түрінде ресімделетін сөйлеу категориясы ретінде қарастырады, оның ұзындығы жеке мәлімдемеден (сөйлемнен) тұтас шығармаға (дәрістер, әңгімелер) дейін өзгеруі мүмкін [5, 14]. «Дискурс» ұғымында мәтіннің үйлесімділік, тұтастық, толықтық және т.б. қасиеттері, сондай-ақ әлеуметтік-мәдени, коммуникативті- ситуациялық және экстралингвистикалық факторларды ескеруді көздейтін процестің де қасиеттері бар. «Дискурс» ұғымының жоғарыда келтірілген анықтамаларын қорытындылай келе, бұл терминнің «мәтін» ұғымына жақын екендігі айқын болды, бірақ одан айырмашылығы, дискурс уақыт өте келе дамып келе жатқан тілдік қатынас ретінде сипатталады, ал мәтін статикалық объект және тілдік әрекеттің нәтижесі ретінде қызмет етеді. Фольклорлық жанр ұрпақтан ұрпаққа ауызша дискурс түрінде тарады. Ертегі - халықтың тарихи, мәдени және әлеуметтік тәжірибесін қамтитын, халықтық даналықты, қоршаған әлем туралы білімді ерекше көрсететін әдебиеттің ежелгі жанрларының бірі.Прозалық фольклордың ең көп таралған жанрына ғасырлар бойы қызығушылық танытқанына қарамастан, кейбір ғалымдар ертегіні анықтаудан және ертегі дискурсын ерекше категорияға бөлуден аулақ болды. Мысалы, С. Томпсон ертегіге жазбаша немесе ауызша тараған прозалық баяндаудың барлық түрлерін жатқызады, олар көптеген жылдар бойы ұрпақтан ұрпаққа жеткізілді [6, 125] . А.И. Никифоров ертегілерді «күнделікті өмірде ерекше оқиғаларға толы (фантастикалық, ғажайып немесе тұрмыстық) мазмұны бар және арнайы композициялық- стилистикалық құрылымымен ерекшеленетін ойын-сауық мақсатында халық арасында таралатын ауызша әңгімелер», - деп түсіндіреді. Осылайша, ол ертегінің үш маңызды белгісін ажыратады: ойын-сауық сипаты, мазмұнның бірегейлігі және құрылыстың ерекше формасы (сюжеті, құрылымы және стилі) [7, 84]. Ресейдегі және бүкіл әлемдегі ертегілерді зерттеудегі ең маңызды тұлғалардың бірі ғалым В.Я. Пропп А.И. Никифоровтың анықтамасын қабылдай отырып, бұл жанрды сюжеттің ерекше ертегі формасы тұрғысынан қарастыруды ұсынады, ал ертегінің басты белгілеріне «оқиғаның шындыққа сәйкес келмеуі» және «баяндалған оқиғалардың ерекшелігін» жатқызады [8, 84]. Ертегінің шындыққа қатынасы принципі В.Н. Морохин және Э.В. Померанцеваның еңбектеріне негіз болды. Э.В. Померанцеваның пікірінше, «халық ертегісі - бұл сиқырлы, шытырман оқиғалы немесе тұрмыстық сипатта ойдан шығарылған прозалық эпикалық ауызша көркем шығарма» [9, 128]. |