Култанбаева нургул калдыгуловна
жүктеу/скачать 2,3 Mb. Pdf көрінісі
|
ЕРТЕГІ ДИСКУРСЫНЫҢ ЛИНГВОМӘДЕНИ ӨЛШЕМДЕРІ
| темір етіктен
теңгедей, темір таяқтан тебендей қалғанда алыстан сағым көтерген белге шығады» ) пайдаланылады. Мысалы, « алты күнде жүріпті, алпыс күнде күліпті, алты жылда азамат болыпты ...» [91] («Ер Төстік» ертегісі) деп батырды суреттесе, «Жүгендегенде тайдың қотыры жазылады. Үстіне тоқым салғанда, құнан болады. Үстіне ер салғанда, дөнен болады. Айылын тартқанда, бесті ат болады. Бала үстіне қарғып мінгенде, тұлпар болып, көзді ашып- жұмғанша жұртқа жетіп келеді»[92] («Алтын сақа» ертегісі). «... Екпініне шаң ілеспей, әйт дегенде, алты қырдан бір-ақ асып, Керқұла ат зымырап келеді. Құлын ай сайын емес, апта сайын өсіпті, Алты айдың ішінде алты кез ат болып шығыпты»[97] деп батырдың астына мінер атын сипаттайды. Бұл теңеулер тек жағымды кейіпкерді сипаттау үшін ғана емес, сонымен қатар қарсыласты, ғажайып үрей иелерін көрсету үшін де қолданылады. Мысалы, Ер Төстіктің Шойынқұлақпен алысуы. Шойынқұлақты жеңу мүмкін емес, өйткені оның жаны өзінен бөлек дүлей күш иесі. Алайда ебін тауып, айласын асырып оны да өлтіреді. Мысалы, « Бір уақытта алдарынан бір үлкен тау көрінеді. Тау теңселіп, қозғалып бұларға қарай жақындап келеді. Бұл жеті басты дәу еді» [91]. Батырдың ерлігін ерекше тілдік метафоралар арқылы әсірелеп берсе, әйел сұлулығын да ерекше троптың түрлерімен, көркем тілмен жеткізеді. Мысалы, « Жеті өнерпаз» ертегісінде: «Ай десе аузы, күн десе көзі бар Қаншайым атты 64 бір қызы болыпты ...» [91], «... стоит перед ним такая красавица, век бы глаз от нее не отвел, все бы смотрел да смотрел », « несказанная красота » [98] («Поди туда – не знаю куда, принеси то – не знаю что» ертегісі), арабтың «Аладдин» ертегісінде ِنأِعطتسيِملِةقرشمِسمشِكانهِنأِنيدلاِءلاعلِادبوِ،ِاههجوِنعِباجحلاِتعلخ.رودبِةريملأاِهذهِتناك.همامأ [102] ِلامجِىسني .رودوبِةريملأا «Будур ханшайымның сұлулығын күнге теңеп, Аладдин ол сұлулықты ұмыта алмайды» деген тіркестер арқылы берілсе, араб тілінде сұлулықты суреттеуде бірдей теңеулер қолданылады. Адресант сипаттаған сұлу қыздар мен батырлардың бәрінде де көздері үлкен, жүздері ақ боп келеді. Ертегі дискурсының жанрлық сипатына тән тілдік бірліктерді таңдап қолдану (ертегінің басында, ортасында, аяғында қолданылатын тұрақты клишелер т.б.), ұлттық ерекшеліктің болуы (тазша бала, жетім бала, өгей қыз, өгей шеше, малшы, тігінші, саудагер, балықшы, көпес, аңшы т.б.), ертегілік категориясының ғажайып (батырдың сағат сайын, күн сайын өсуі, алып күш иелерімен күресуі, оны жеңуі, сиқырлы шам, сиқырлы құмыра, жануарлардың адамша сөйлеуі, ұшатын кілем, сандық, алтын жұмыртқа т.б.), құндылық (туған жер, ата-қоныс, атамекен, табиғат, жылқы малы, қыз бала, ер бала, шаңырақ, отбасы т.б.), белгісіз хронотоп (ерте заманда, бір елде, қадым заманда, тауда, орманда, белгісіз бір патшалықта, аз жүрді ме, көп жүрді ме, жер асты елі, жеті қабат жер асты т.б.) сияқты белгілері тірек концептілер, тұрақты тіркестер, мақал мен мәтелдер, метафоралар, реалий сөздер т.б. лексикалық бірліктер арқылы көрініс табады. Ертегі дискурсының грамматикалық өлшемдер арқылы өзектелуін қазақ, орыс және араб қиял-ғажайып ертегілері бойынша талдаймыз. Ертегі дискурсының лингвомәдени өлшемдерінің грамматикалық белгілеріне бір типтес қарым-қатынас жағдаятында қолданылатын грамматикалық құралдар мен қайталаулар жатады. Ертегі ауызша тарайтын болғандықтан, оған әрбір ертегі айтушы ертегіге ерекше көңіл бөлген, оқиғаны әсерлі етіп баяндауды, тыңдаушысын ерекше қызықтыруды ойлайды, кейде ертегіші тыңдарманын тарту мақсатында оқиғаны: жүктеу/скачать 2,3 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|