алыс аймақтарға аяқтары қалай жетті? Жетуі жетсін, бірақ жаңа қоныста алып империя орнатып, ондағы басқа халықтарды өзіне бас игізіп, тәуелді ету кімнің қолынан келеді?! Бәрімізге белгілі, өркенді мәдениет Шығыста туды. Ол қадым замандарда орталық Еуропа жеріне халықтар толық қоныстанып біткен жоқ еді. Быты- раған тайпалар тас үңгірлерде тұрып жатты. Еуропа ұлтына кірген көптеген тайпалар өздерінің тарихи түп тамыры Шығыста екенін естерінен шығарма- улары керек. Енді бүгіндері көптеген еуропалықтар ө зд ер ін ің қыпшақтардан таралғанын ұмытып, Шығысты жатырқап, менсінбей қарай- ды. Жалпы адамдар түптің-түбінде өздері кім, қайдан келді, шыққан ата-тегі кім ек енін таны п-білу үшін тарихи шындық салтанат құратын мезгіл жетеді. Шығыстың өрелі мәдениеті ең әуелі Грецияға енді. Ежелгі Грецияда еуропалық мәдениет өркендеп, туа бастаған еді. Кеіііп Грецияны ығысты- рып, мәдениетті тарату орталығының орнын ежелгі Рим басты. Гректер де, римдіктер де су жолын пайдаланған. Теңіз арқылы олар баска да олдермен арадасты. Соның арқасында өз мемлекеттігін нығайтып, күшейтті. Жер үсті 188 Асанбай А С К А Р О В
Үлы Түранның Ү лдары 189 көліктері оларда аз болды, оған тіпті пәлендей қызықпады. Көшпенділер болса гректер мен римдіктерге қарағанда ол жағынан мықты еді. Ат жеккен дөңгелекті, шатырлы, түрлі арбаларды еуропалықтар ол кезде білген де жоқ. Византиялық елші Приск былай деп жазды. “...Көптеген өзендерден өтіп, бір үлкен мекенге келіп тоқтадық. Онда Атилланың сарайы орналасқан. Оның басқа ж ерлерде салынған талай сарайларына Караганда бұнысы
