далдық қатынасты нығайта түсті. Ә сіресе, саудамен айналысатын жаңа қалалар бой көтеріп, феодалдық иерархия көрініс тапты. IX ғасыр. Мұхаммед әл-Хорезми алгебраның негізін салып, оны дербес математикалық пән ретінде қалыптастырды. Сөйтіп, Еуропада ондық пози- циялық есептеу ж үйесінің кеңінен өрістеуіне жол ашты. С ондай-ақ бұл кезенде көне дәуір ойшылдарының астрономо-географиялық мүралары те рец талдана бастайды. X ғасыр. Фарабидің құдіретті таланты кең дүниеге танылды. Сырдария жағалауында дүниеге келген ол бүкіл әлемді таң қалдырып, өзін үлы калым ретінде танытады. Ол тек жаратылыстанушы, музыкант ғана емес, ол о з- бырлық пен зұлымдықтан азат, өркениетті ортаны аңсаған көрнекті ф илософ еді. Фараби әлемде Аристотельден кейінгі екінші үстаз атана іы.
Мұның бәрі мәдениет пен ғылымның дамуына жағдай жасайды. Осыларды бойына сіңіріп өскен сол дәуірдің ірі ғалымдарының бірі - Бируни. Оның өмірбаяны туралы бізге жеткен деректер өте аз. Бируни 973 жылы 4 қыркүй- екте туған. Жаңа діннің бірі — ислам да өзгелер сияқты өзіне қарсы оппозициямен алысты. Сондай-ақ жергілікті манихейлік мен зороастризмнің қалдықтары- мен күресті. Қазіргі мұсылман қауымы ислам бірден құлашын кең жайды дейтін болса, қателеседі. Тарих тұрғысынан қарасақ, дін қоғамға лайық иде ология болса ғана, көпшіліктің рухани күшіне айналмақ. Мұның бәріне, әрине, уақыт керек. Ал уақыт дәуірлермен өлшенеді. Оның үстіне біреулер діншіл болса, енді біреулер олай емес. Ислам осыдан 1400 жыл бұрын пайда болды. IX ғ. басында Орталық Азия, Орта және Таяу Шығыс халықтарының мәдени күштері өзара қатынас жасай бастады. Атлантикадан Памирге ж әне Аралдан Жерорта теңізіне дейінгі алып аймақты қамтыған ислам діні мәде-
