ж, з сияқты ұяң дыбыстар- 259 дан және  р, л, м, н, й, у

259
дан және 
р, л, м, н, й, у
деген сонорлардан басталып тұрса, 
алдыңғы қатаң дауыссыздар ұяңдап, 
ғ, г, б 
болып айтылады. 
Мысалы, 
шекара, сатып алды, қонақ үйі, кәсіподақ, келіп еді, 
қашық жер, бекзат, көк орамал
деген сөздер айтылуда: 
шега-
ра, сатыбалды, қонағұйү, кәсібодақ, келібеді, қашығжер, бег-
зат, көгорамал
болып дыбысталады.
Бұл ережеге мысал ретінде мына шумақтардың дұрыс 
оқылуына назар аударыңыздар және жазылуын көрсетіңіздер:
Атеді / бұләнімнің / Жонұбалды //
Алғандай / сұлужонұп / ерімталды //
Жасымнан / сүйібайтқан / ән болған соң //
Жаңылмай / әлігүнге / естеғалды //
Жанедім / әсемәнді / сүйүбайтқан //
Жағымды / көпкебірдей / жұрт ұнатқан //
Келетін / нақысына / жүзғұбұлүп //
Кейдөрлеп кейдешалқып / баяулатқан //
(Біржан)
§ 4.
Бір ырғақпен айтылатын сөздердің алдыңғы сыңары 
с, 
ш
дыбыстарына аяқталса, келесі сөз 
ж, ш
дыбыстарынан ба-
сталса, екі сөз аралығында қос 
шш 
дыбысы айтылады. Мыса-
лы, 
Досжан, сөзшең, бос шылбыр, жас жаным 
деген сөздердің 
айтылуы: 
Дошшан, сөшшең, бошшылбыр, жашшаным.
Сол 
сияқты алдыңғы сыңар 
з
дыбысына аяқталса, келесі сыңар 
ж
дыбысынан басталса, қос
 жж
айтылады. Мысалы, 
ғазиз жан,
тоғыз жерде
дегендердің айтылуы: 
ғазижжан, тоғұжжерде.
Осы ережеге байланыстырып, «Абай» операсындағы Абай 
мен Ажардың арияларынан алынған мына шумақтардың орфо-
эпиясын талдап көрелік:
Жазылуы:
Бауырым жара, сөзім нала,
Дертпен келем мен бүгін.
Аямас жау мені айнала
Салды салмақ сұмдығын.
Қараңғыда жалғыз жарық
Әлсіз қолда өшер ме?
Айдарым жоқ, жеке қалып,
Зұлмат жаншып өтер ме?
Айтылуы:
Бауұрұмжара / сөзүмнала/
Дертпеңгелем / мембүгүн/
Айамашшау / менайнала //
Салдысалмақ / сұмдұғұн //
Қараңғыда / жалғыжжарық/
Әлсізғолда / өшерме //
Айдарымжоқ / жекеғалып
Зұлматжаншып / өтөрме //
Бұл заң екі сөздің аралығында ғана емес, түбір мен қосым-
шаның түйіскен жерінде де болады. Мысалы, 
жұмысшы, 

260
қосшы, басшы 
деген сөздер айтылуда 
жұмұшшы, қошшұ, баш-
шы
болып естіледі.
Осы ережені ескеріп, мына сөздердің дұрыс айтылуын жа-
зып және оқып көрсетіңдер.
ҚызЖібек, Бозжігіт, ауызша, орысша, көзсіз (батыр), құшсаң, 
көшсін, қас жақсы, қас жаман, жас жарым, Көзжақсым, еш 
жұмысы (жоқ), бес жылдық (оқу), үш жылдық жоспар, қазша 
(мамырлаған), қасша (дұшпанша), жазшы, тас жер.

жүктеу/скачать 1,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: