Оразбаев Қ. И. О-65 Жалпы топырақтану
жүктеу/скачать 2,94 Mb. Pdf көрінісі
|
ЖАЛПЫ ТОПЫРАҚТАНУ
| Сұрғылт-құба топырақтар
Шөлдердің сұрғылт-құба топырақтары құмдармен, тақыр- тәріздес топырақтармен және сортаңдармен қосқанда 140 млн. га, немесе зонаның 6,3%-ын қамтиды. Сұрғылт-құба топырақ- тардың беті қабыршақпен қапталған, оның астында А гаризон- ты қалыңдығы 5-10 см, одан төмен В гаризонты тығыздалған, балшықтанған, құба не құба қызыл түсті карбонаттары бар, одан сон-иллювиалды-тұзды гипс кристалдары бар В гаризонты орналасқан. Топырақ реакциясы сілтілік, 5-6 см тереңдікте шымырлайды. Қара шірік мөлшері 1 % суда еритін тұздар 1л тереңдікте таралған. Оларды карбонаттылығы, кебірлігі және сортаңдылығы бойынша жіктейді. Тақыр-балшықты шөлдердің топырақтары, көбінесе өсім- діксіз болады да, суы ағып кетпейтін ойпаңдарда қалыптасады. Көктемде тақырлардың беті жабысқақ балшықтан тұрады. Жазда, су буланып кеткен соң, тақырлардың беті жарылып, кепкен балшықты, қалыңдығы 5-7 см қабықтар түзіледі, олар- дың астында тұзданған аналық топырақ түзуші жыныстар орна- ласқан. Топырақ бетінен шымырлайды. Карбонаттар мен оның тұздары (көбінесе NaCl и CaCl 2 ) тақырлардың бетінде көрініп жатады. Сұр топырақтар Бұл тау бөктеріндегі шөл далалар топырақтары, 34 млн. га немесе ТМД териториясы 1,5 % қамтиды. Сұр топырақтар рес- публика аумағының оңтүстік бөлігінде орналасқан, сондықтан қыста тоң толық қаптайды. Бұнда жауын-шашышын мөлшері біршама көбірек, ал тау бөктері жазықтарында 400-500 мм-ге жетеді. Сұр топырақтар кескіні гаризонттарға нашар бөлінген А гаризонты бояуы бойынша аналық жыныстан шамалы ғана ерекшеленеді, өтпелі В гаризонтының түсі шамалы сұрғылт болады, астында карбонаттар көп жинақталған иллювиальді карбонаты В – гаризонты орналасқан, сондықтан оның түсі қошқыл болып келеді. 150-180 см-ге гипстің ұсақ кристалдары жинақталады, одан төмен суда еритін тұздар орналасқан. Топырақ кескінінің қалыптасуына әсер ететін маңызды факторлар ылғалдылықпен кебу. Ашық-сұр топырақтар көк- темде 1 м тереңдікке дейін, ал нақты сұр топырақтар 2м дейін ылғалданады. Ылғалдану үдерісінде суда еритін тұздардың бір- талайы жоғары қабаттарға қайтып келеді, жазда топырақ неғұрлым тереңге ылғалданған сайын, соғұрлым аз тұз қайта көтеріледі. Сұр топырақтардың ылғалдану дәрежесі жоғары болған- дығынан эфемерлер дамуына жақсы жағдай туындайды, олар тұтас өсімдік жамылғысын құрай алады. Жоғары температура, топырақтың жақсы жылу режимі, өсімдік қалдықтарының күл- ділігі жоғары екендігі топырақта органикалық заттардың толық ыдырауына қажетті жағдайларды қамтамасыз етеді. Өсімдік қалдықтарымен шірінді заттардың тез ыдырауы, минералдануы нәтижесінде сұр топырақтарда аз ғана қара шірік қалады. Боса- ған қоректік элементтер сумен шайылып кетпей, топырақтың беткі 1-4 м қабатында қалады. Осыған байланысты қара шірігі аз болғанымен сұр топырақтардың өнімділігі жоғары. Олардың құрамында бірталай мөлшерде азот пен калий болады, фосфор қосылыстары еруі қиын 3 кальцийлік Са 3 (PO 4 ) 2 түрінде кезде- седі. Жазғытұрым ылғалдың аздығына байланысты сұр топы- рақтағы биологиялық үдерістер келесі көктемге дейін тоқтайды. Жоғарғы гаризонттары құрамындағы қарашірік мөлше- ріне қарай сұр топырақтарды келесі тип тармақтарына бөледі: ашық сұр топырақ-қара шірік молшері 0,5-3,5 %, сұр топы- рақтар – қарашірік мөлшері 1,5-3,5 % және нақты сұр топырақ- тар-қара шірік мөлшері 3,5-5,0 %. (А+В) гаризонттары қалыңдығына байланысты сұр топырақтары жұқа қабаты (А+В 40см -ден аз), орташа қабаты (40-80 см) және қалың қабаты (80см ден көп) деп боледі. жүктеу/скачать 2,94 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|