«Қолданбалы биология және топырақтану негіздері»

шықса,демалғанда кӛмір қышқылын бойына сіңіреді. Марганец – жануарларда 
негізінен бауырға бҧдан соң бҥйрек пен жіліктерге жиналады, ӛкпеде ол ӛте аз 
мӛлшерде кездеседі. Жер қыртысында олардың қоры 0,09 пайыз, бҥкіл 
химиялық элементтер арасында таралуы жағынан 11-орынды иемденеді.Ол 
150-ге жуық минералдардың қҧрамына кіреді. Марганецтің 2 валентті 
қосылыстары суда жақсы ериді - ӛсімдіктің қоректенуіне қолайлы жағдай 
туғызды.Ал 4-валентті қосылыстарға ӛзгергенде ӛсімдіктердің қоректенуі 
тӛмендейді. Ринькистің зерттеуі бойынша Mn - топырақтағы жалпы мӛлшері 
21-6100 мг/кг, ал Қазақстан топырағында 587-729 мг аралығында болады. 
Мо 
– басқа микро элементтерге қарағанда жер қыртысында анағҧрлым аз 
кездеседі,оның ӛсімдіктер организміндегі маңызын жер жҥзінде 1-ші рет 1912-
1913 ж Д.Н.Прянишников анықтаған. Мо жеткіліксіз болса,ӛнім мӛлшері 
азайып,сыртқы белгілері ӛзгеріп отырады.Мо нитраттарды тотықсыздандырып 
амин қышқылдарының тҥзілуіне жағдай жасайды.Мҧның ӛзі нитраттардың 
ӛсімдіктерге теріс ықпалын кемітуге қышқылдық ортаның азаюына әсер етеді 
және ол фосформен белсенді тҥрде әрекеттеседі.Мҧның ӛзі ӛсімдіктер 
қҧрамында белоктың басқа да нуклейн қышқылдарының кӛбеюіне жағдай 
жасайды.Мо- жер қыртысында кӛп таралуына қарамастан ол шашыранды тҥрде 
орналасатын сирек элементтер қатарына жатады.ТМД топырақтарында Мо – 
жалпы қоры 1 кг топырақта 0,2-7,5 мг аралығында,ал Қазақстанда 1,2-1,4 мг 
аралығында болады. 
Cu
-ӛсімдіктерде ӛтетін әртҥрлі биохимиялық процестерге белок және 
нуклеинді алмасу реакцияларына қатысады. Мыс иондары амин қышқылдары 
қҧрамына кіретін комплекстер тҥзеді. 
Ӛсімдіктер мен жануарлардың бірқалыпты ӛсіп,жетілуі ҥшін шағын 
мӛлшерде болса да, Сu қажет.Ол хлорофил сияқты аса кҧрделі органикалық 
қоспаларды синтездеуге тҧрақтандырып оны бҥлінуден қорғауға қатысады.Мыс 
клеткаларда болатын тотықтандыру процестеріне қатысып ферменттердің 
қҧрамына кіреді, ал ӛсімдіктердің кейбіреулері В
12
-тобындағы витаминдердің 
әрекетін кҥшейтіп, ӛсімдіктердегі углеводпен белоктардың алмасуына әсер 
етеді. Ӛсімдіктерде белоктарды синтездеуде мыстың жақсы әсер ететіндігі және 
осының арқасында ӛсімдік тканьдерінің суды ҧстау қабілетін нашарлататыны 
белгілі.Астық 
тҧқымдас 
дақылдар 
мҧндай 
ауруларға 
шалдыққанда 
жапырақтары,барлық жеміс ағаштарының ҧштары қурайды немесе солып 
қалады. 
Топырақта мыс мӛлшері жетіспесе ӛсімдік қҧрамында хлорофил мӛлшері 
кеміп кетеді,олардың жасыл бӛліктері бозарып тіршілігін жояды.Мыс 
микроэлементтер арасында кӛп тараған элементтер қатарына жатады,олардың 
жер қыртысында жалпы қоры 0,003-0,01 пайыз таралуы жағынан 26-шы 
орынды алады.Олар кӛбінесе қосылыстар кҥйінде және таза металл тҥрінде 
кездеседі. 
 Zn 
- ӛсімдіктердің ӛсуіне дем беретін заттар ауксиндерді кҥшті кҥйінде 
жинақтауға және плазмалардың жабысқақтығына әсер етеді.Ӛсімдіктердегі 
тотықтыру процестеріне байланысты реакцияны жеделдетеді,ӛсімдіктердегі 

кӛмірсулардың алмасуына қатысты ферменттік қҧрамына қосылады.Мырыш 
әсерінің арқасында ӛсімдіктерде С- витамині каротин,углевод пен белок 
кӛбейеді.Ӛсімдіктердің тамыр жҥйесінің әсерін кҥшейтіп,оның аязға тҧз 
сортанға қҧрғақшылыққа тӛзімді болуына жеміс салу процесін жетілдіруге 
әсер етеді.Сонымен қатар мырыш ӛсімдіктердің тҥріне,топырақ пен ауа райына 
қарай 
қҧбылғыш 
келеді.Мырыш 
кӛбінесе 
малдың 
денесінде 
бауыр,бҥйрек,жыныс органдарында ҧйқы безінде жинақталады.Адам тәулігіне 
массасының 1 кг-на шаққанда 0,3мг мырыш тҧтынады.Жер қыртысында 
мырыш қоры 0,02 пайыз таралуы жағынан 23 орынды иемденеді.Бҧл кеннің 
қоры біздің елде кең таралған.Мырыштың топырақтағы жалпы қоры 6-60мг/кг 
болса,Қазақстанда 47-59 мг аралығында,олардың топырақтағы әртҥрлі 
дәрежеде болуы топырақ тҥзетін аналық тау жыныстарында,олардың 
механикалық 
қҧрамына 
агротехникалық 
агрохимиялық 
шаралардың 
қолдануына байланысты ӛзгеріп отырады. ОЛ мыс тәрізді бос кҥйінде бола 
бермейді, бҧл кеннің орны АІ-мен СН-танкейін 3-ші орында. 
 Со
- ӛсімдік қҧрамындағы оның мӛлшері 1 кг қҧрғақ массаға шаққанда 
0,05-11,6 мг болады.Ол ӛсімдіктердің барлық тҥрлерінде кездеседі.Олардың 
ішінде теңізді суларда ӛсетін ӛсімдіктер де кӛп,ал тҧщы суларда батпақты және 
теңіз жағалауындағы ӛсімдіктер қҧрамында аз болады.Со - ӛсімдіктің 
қҧрғақшылыққа тӛзімділігін кҥшейте тҥседі.Ӛсімдіктің Со пайдаланудағы 
ерекшклігі топырақтан сіңіріп алғаны.Со-тың 3/4дейіні ӛсімдік тамырына 
жиналып қалатындығында.Со-қолданғанда ӛсімдіктің химиялық қҧрамы 
ӛзгеріп,хлорофил және аскорбин қышқылы қҧрғақ заттардың мӛлшері едәуір 
артады. 
Со
– басқа микроэлементтерге қарағанда табиғатта аз таралып,ӛте сирек 
кездесетін элементтер қатарына жатады.Жер қыртысында 1,1-4,1 пайызға жуық 
кездессе осы мӛлшердің 3 пайызы ғана шашыранды тҥрде орналасқан.Со-ның 
ең мол қоры силикат тау жынысында,ал ең азы қышқылды тау жынысында 
(гранит)болады.Со-ТМД топырақтарында 0,4-21 мг/кг болса,Қазақстанда 7,4-
8,7 мг аралығында болады.Олардың топырақтағы қосылыстары 2 және 3 
валентті болып келеді.2 валентті Со хлорид,сульфат,биокорбанатты 
қосылыстарда басымырақ болып, ерітінділер арасында 3 валентті Со 
қосылыстардың тҧздарына айналады.Со-тҧздарының 3-валентті қосылыстары 
аммиак пен аминмен т.б.органикалық қосылыстармен белсенді тҥрде реакцияға 
тҥсіп 
әртҥрлі 
комплексті 
органикалық 
қосылыстар 
тҥзеді.Олардың 
жылдамдығы топырақ ерітіндісінің ортасы бейтарап болса,жоғары қарқынды 
жҥреді.Топырақта әртҥрлі мӛлшерде болуы адамдардың ӛндірістік қызметіне 
топырақ тҥзетін тау жыныстарына және механикалық қҧрамына байланысты 
болады. 
Шаруашылықтрда 
микротыңайтқыштарды қолданудың жоспарын 
жасағанда топырақтағы микроэлементтер қорының жалпы кӛлемін емес,оның 
ӛсімдік бойына сіңіре алатын шамалы ғана бӛлігін есепке алады. 

жүктеу/скачать 3,34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: