Мемлекеттік тілде оқымайтын мектептерге арналған
жүктеу/скачать 11,08 Mb. Pdf көрінісі
|
1 КТОӘ оку куралы Сатыбаева
| -нікі, -дікі, -тікі
жүрнағын білу міндетті. Тілді те- реңдете оқыгысы келген кезде оны үйрету қиы н емес. Грамматикалык таңырыпты сүрыптап алудың жауапты- лығы өте маңызды, өйткені ең негізгі мөселе - оңушы- ларды ң к а за қ ш а сөйлеу қ аж еттіл ігі, қары м -ңаты нас ңаж еттілігінің талабына сөйкестігі. Ал грамматикалы к 155 көрсеткіш терді білмей сөйлеуге, сөйлегенде түсінуге болмайтыны өрқаш ан да есте болуы керек екені сөзеіз. Қосымш а деген тақы ры пты оңытуда оқуш ы ларды ң зейінін аудараты н бір нәрсе — қосы м ш аны ң түбірден кейін келетіндігі. М үғалім қосымш аны түсіндіргеннен кейін ж алғанаты н бөлшек қосы мш а, ол өзара екі түрлі ж үрнаң жөне ж алгау болады деген аны қтам аяы мысал- дармен бекітеді| Көрнекі ңүралдагы ж әне оңулыңтагы мысалдарды талдай отырып, мүғалім ж оғары да айтыл- ған аны қтаманы ң басын қосып, ңорытьш қайталайды . Осы тақы ры пка байланысты түбір мен қосымш а арасын сызыңш амен бөліп, түбірлес сөздерді буынға бөліп жат- тығу орындалады. Оқуш ылар түбір, қосымш а, ж үрнақ, ж алгаудың анықтамаларымен таны сады . Бірінш і кезең- де ж үрнаңты ң түбірге тікелей ж алғанаты н ерекш елігі айтылады. Ол үш ін бірнеше мысалдар алынады: етік-ш і, балы қ-ш ы , бала-лы қ, ж ас-ты қ, т.б. Е кінш і кезеңде ж үрнақ ж алғану арңы лы бір сөзден екінш і бір ж аң а сөз ж асалаты ны түсіндіріледі. Үшінші кезеңде сөзге ж алгау да, жүрнаң та ңосу ке рек болтан жағдайда ж үрнақты ң жалғаудан бүрын, яғни ж үрнақты ң түбірге бірден ж алғанаты ны тагы қайталап айтылады: етікші-лер, жастың-та. Грамматикалың ере- желерді маш ыңтың жолмен түсіндіру дегеніміз мысал дар, кесте арқы лы оқуш ылардың өздерін белсенді түрде қатынастыра отырып, берілген анықтаманы есте ңалды- ру. Қазаң тіліндегі түбір сөз дер ңүрамындағы жуан сөздер жөне ж іңіш ке сөздер болып екіге бөлінетіндігіне, соған орай, ңосымш алардың да ж уан, ж ің іш ке болып түрле- нетін ерекшелігіне оңушылардың назарын аудару қаж ет (бала-лар, терезе-лер). Оңушылар ж уан жөне ж ің іш ке дыбыстармен бірінш і сыныптан таныс. Олар ң азақ ті- ліндегі дауысты дыбыстардың е к і түрге бөлінетінін, оган қандай дыбыстар жататынын біледі, олардың көмегімен қазаң тілінде түбірдің ж уан, ж ің іш ке болып бөлінетін ерекш елігі еске түсіріледі. Келесі кезекте сөздің түбіріне ж үрнақ, ж алгау жал- ганаты ны айты лады . Ж үрн аң ты ң ерекш елігі бірінш і- 156 ден, ол сөздің түбіріне бірден ж алғанады, екінш іден, ал- ғаш қы түбірдің мағынасы ж үрнақ ж алғанғаннан кейін өзгереді. Б ү л ережені көрнекі ңүралдағы мысалдарды талдай отырып, оңушылардың көзін ж еткізем із. Мыса лы: жүмыс — работа, жүмысш ы — рабочий, астана — сто лица, астанальщ — столичный, ойын — игра, ойьшшық — игруш ка, т.б. Ж алғаудың негізгі қы зметі - сөйлемдегі создердіц арасын жалғастыру, демек ол арқылы жалған- ған сөз мүлдем озгеріп кетпейді (жүрнақ көмегімен жал- ғанғандағыдай емес), яғни айтылған ойды жүйелеп жет- кізу жүктеу/скачать 11,08 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|