Чилдибаева асел жумагуловна

32 
ағаштаpдан-бұталаpдан тұpатын тoғай түзeтін өсімдіктep қаптап өседі. 
Үшінші тeppасадан шөлгe тән өсімдіктepді, әсіpeсe жусандаpды жәнe 
флopаның басқа кoмпoнeнттepін кeздeстіpугe бoлады [148].
Н.Т.Агeeваның пікіpіншe Ілe өзeні аңғаpында бұpынғы уақыттаpда 
opман түзeтін ағаштаp (тoғайдың өсімдіктepі) басым бoлған. Қамысты 
қoпалаp пайдалы өсімдіктep тoбына жатады. Балқаш ауданында қамыс өзeн 
аңғаpындағы өсімдіктep жабынының басым элeмeнттepі бoлып табылады. 
Oсы тeppитopиядағы қамысты қoпаның алып жатқан жep көлeмі 516 000 га 
құpаған. Қамысты ну қoпа өзeн жағалауына epeкшe сән бepгeн: oлаp өзeннің 
oң жәнe сoл жағалауын тұтастай жауып тұpған нeмeсe өзeннің нeгізгі 
аpнасынан кeтeтін айналма қoлтықтаpымeн, кішігіpім аpықшалаpдың 
жағалаулаpында кұмшауыт кeңістіктepімeн алмасып oтыpған [149].
Ілe aңғapы жәнe Бaлқaш төңіpeгі, caлaлap мeн көлдep жaғaлaулapының 
қoмaқты бөлігіндe қaмыc өcкeн. Oның қoпaлapы көптeгeн құcтap мeн 
aңдapдың өміp cүpу aлaңынa aйнaлғaн.
Іле өзені аңғарында бұталар біршама қалың болып өседі: ақ шеңгел 
(шенгил серебристый - 
Halimodendron halodendron)
, Карелин жыңғылы 
(гребенщик Карелина - 
Tamarix karelini)
; жартылай бұталардан Эверсман 
теріскені (терескен Эверсмана - 
Eurotia Ewersmanniana)
, сиректеу жатаған 
изен (кохия стелющаяся - 
Kochia prostratа) 
тіркелген. Шөптесін 
өсімдіктерден: ақ ший (чий блестящий - 
Lasiagrostis splendens)
, сары қияқ 
(вострец многостебельный - 
Aneurolepidium multicaule)
, қанатгүлді ақсора 
(сведа крылатоцветковая - 
Suaeda pterantha)
, сортаң соссюрея (соссюрея 
колончаковая - 
Saussurea salsa) 
және басқалар кездеседі. Ылғалы мол, 
көлшіктердің айналасында қамысты қопалар өседі. Бірақ олар соңғы кездері 
Іленің Қапшағай су электростанциясынан төменгі ағысында қалыптасқан 
келеңсіз экологиялық жағдайына байланысты нашар күйде. Жер бетін 
өсімдіктер 50%-ға дейін жауып тұрады. Бұл жерде қамыстың жалпы 
өнімділігі 15 цн/га аспайды. Мұндай жерлер жайылымдық ретінде 
пайдаланылады.
Іле 
өзені 
аңғарының 
өсімдіктер 
жабынын 
Қапшағай 
су 
электростанциясы 
салынғанға 
дейін 
көптеген 
авторлар 
зерттеген 
(Р.И.Аболин, 1929; 1930; Поляков, 1941, Н.И.Рубцов, 1941; Н.Суворов, 1949, 
1950; Н.И.Суворова, Н.Н.Гвоздева, 1950; О.М.Диомина, 1964; Н.Т.Агеева, 
1964). Қапшағай су электростанциясы іске қосылғаннан кейін Іле өзенінің 
ортаңғы және төменгі ағысының аңғарының өсімдіктер жабыны мен 
флоралық құрамын Р.П.Плисак (1981), Н.М.Огарь (1999), З.А.Инелова, 
С.Г.Нестерева, З.А.Инелова (2009) зерттеген. Осы авторлардың мәліметтері 
бойынша Іле өзені аңғарындағы ашық-сұр топырақтарда ебелекті-жусанды, 
ебелекті-қаулы-жусанды өсімдіктер қауымдастықтары басым келеді. Бұл 
бірлестіктерде доминат өсімдіктерге жусан (
Artemisia
L.), 
ебелек 
(
Ceratocarpus 
L.), қау (
Stipa 
L.), қияқөлең (
Carex 
L.) жатады [145, 150-151]. 
Олардан басқа
 
теріскен (
Eurotia
Adans.), бидайық (
Agropyron
Gaertn.), 
алабұта (
Chenopodium
L.), арпабас (
Bromus 
L.), балқаңбақ (
Corispermum
L.), 

33 
гүлкекіре (
Centaurea
L.), жуа (
Allium 
L.), қызғалдақ (
Tulipa 
L.) және т.б. 
кездеседі. Шалғындық-сұр сорланған топырақтарда ший (
Lasiagrostis
L.), 
жусан (
Artemisia
L.), шалғындық қоңырбас (
Poa pratensis
L.), шалғындық 
қияқөлең (
Carex
L.), орал миясы (
Glycyrrhiza uralensis
Fisch.), ақ мия 
(
G.glabra
L.), мыңжапырақ (
Achellea 
L.) және т.б. өседі. Тақыр тектес 
топырақтарда жусанды - сексеуілді өсімдіктер бірлестіктерін кездестіреміз. 
Бұл жерлердің өсімдіктері сирек болады. Көп жағдайда бұйырғын, күйреуік, 
(
Anabasis
L.), жебір жусан (
Artemisia
L.), жауылша (
Alyssum
L.), сораңның 
(
Salsola 
L.) түрлері өседі. Шалғынды-батпақты топырақтарда қияқөлең 
(
Carex
L.), айрауық (
Calamagrostis
L.), қамыс (
Phragmites 
Adans.), итқонақ 
(
Setaria 
P.B.), қоға (
Typha 
L.) және басқалар кездеседі. Батпақты жерлерде 
қамысты-қоғалы қопалар басым келеді. Аллювиальды топырақтарда кендір 
(
Apocynum 
L.), ажырық (
Aeluropus
L.), бидайық (
Agropyron 
L.), қияқөлең 
(
Carex 
L.), орал миясы (
Glycyrrhiza uralensis
Fisch.), ақмия (
G.glabra
L.), 
айрауық (
Calamagrostis
L.) секілді өсімдіктер кездеседі. Бұл топырақтарда 
сонымен бірге ағаштар мен бұталар да қаптап өседі [137].
Олар талды-әртүрлі шөпті-қоңырбасты, талды-әртүрлі шөпті-қамысты, 
талды-шеңгелді-қоңырбасты-әртүрлі шөпті өсімдік қауымдастықтарын 
түзеді. Сонымен бірге талды-жиделі және жиделі-талды тоғайлар бар. Оларда 
шеңгел (
Halimodendron
Fisch.), Іле бөріқарақаты (
Berberis iliensis
M.Pop.), Іле 
үшқаты (
Lonicera iliensis
Pojark.), Іле итмұрыны (
Rosa iliensis
Chrschan.), 
жыңғылдың (
Tamarix 
L.)
 
түрлері, түйесіңірдің
 (Atraphaxis 
L.) түрлері сияқты 
бұталар, ағаштардан теректің үш түрі: тораңғыл (
Populus pruinosa
Schrenk.), 
тораңғы, түрлі жапыраты терек
 
(
P.diversifolia
Schrenk.) және Литвинов терегі 
(
P.litwinoviana
Dode.) кездеседі. 

жүктеу/скачать 5,89 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: